4- mavzu. Ilk o‘rta asrlarda o‘zbek davlatchiligi. Siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy madaniy hayoti asosiy tushuncha va iboralar

4.7. Ilk oʻrta asrlarda aloqa vositalari va pochta tizimi
Avvalgi oʻtgan davrlarda mamlakatlar, shaharlar bilan oʻzaro aloqalar oʻrnatish, xabar va axborotlar almashish va tarqatish ishlarini amalga oshirish masalalari chuqur tarixga ega. Qadimdan xabar almashuvining xar hil turlari boʻlib, jumladan, ovozli ya`ni nogʻora sadolari, olovli, tutunli, yoruqlik nurlaridan foydalanish, kabutarlar yordamida xabar almashish hamda karvonlar orqali estafeta usuli bilan kerakli ishlar tashkil etilgan.
Oʻtgan asrlarda davlatlar, shaharlar va zarur joylar bilan aloqa oʻrnatish, axborot almashish, xabar yuborish, oʻzaro muloqot ishlarini tashkil etish Buyuk Ipak Yoʻli orqali amalga oshirilganligi haqidagi ma`lumotlar Arastuning qadimiy qoʻlyozmalarida oʻz ifodasini topgan. Qadimda choparlar yordamida Buyuk Ipak Yoʻli orqali axborot almashish ishlari yoʻlga qoʻyilgan. Ushbu karvon yoʻli boʻylab, xar 15-20 kilometr oraliqda alohida pochta stansiyalari (rovotlar) boʻlib, ushbu stansiyalar maxsus xarbiylar tomonidan qoʻriqlangan.
Maxsus choparlik xizmatini oʻtovchilar xonlikning maxsus kumush yoki bronzadan yasalgan 3-6 santimetrli, egalari nomi koʻrsatilgan tamgʻalar bilan ta`minlangan. Mazkur tamgʻalar choparlarga karvon yoʻllari va belgilangan yoʻnalishlarda erkin harakatlanishlari, xonlik pistirmalaridan bemalol oʻtish, pochta stansiyalarida ovqatlanish, otlarni almashtirish, dam olish va oʻzidagi barcha axborotlarni keyingi choparga uzatish imkoniyatlarini bergan.
VII asrdan boshlab Oʻrta Osiyo hududi Arab xalifaligi tomonidan amalga oshirildi. Arab xalifaligi gʻarbda Ispaniyadan sharqda Xitoy chegarasigacha boʻlgan hududni egallagan ulkan hududni egallagan. Shuning uchun bu uch qit’ada joylashgan mamlakatda pochta tizimini rivojlantirish hayotiy zarurat edi. Arab tarixchisi At-Tabariyning “Tarixi Tabariy” asarida turklar yurtida joylashgan rabotlar, ularning ta’minoti va umumiy aloqa tizimi haqida ma’lumot beriladi. Yana bir arab tarixchisi Ibn al-Xamadoniyning “Axror al-Buldon” asarida Oʻrta Osiyo hududida, shimoliy karvon yoʻllari boʻyida tashkil etilgan pochta bekatlari haqida ma’lumot beradi.