4- ma’ruza reja: 1

Oqimning asosiy gidravlik elementlari

Suyuqlik oqimini tekshirishda oqish qonunlarini matematik ifodalash uchun uni gidravlik va geometrik nuqtai nazaridan xarakterlovchi:

5. 
   Harakat kesimi
   
6. 
   Suyuqlik sarfi, o‘rtacha tezlik.
   
7. 
   Ho‘llangan perimetr
   
8. 
   Gidravlik radius kabi tushunchalar kiritiladi.
   

Harakat kesimi deb shunday sirtga aytiladiki, uning har bir nuqtasida oqim chizig‘i normal bo‘yicha yo‘nalgan bo‘ladi. Umumiy holda harakat kesimi egri sirt bo‘lib parallel oqimchali harakatlar uchun tekislikning bo‘lagidan iborat (ya’ni tekis sirtdir) (5.3-rasm). M: radial tarqalayotgan suyuqlik oqimi uchun harakat kesimi sferik sirt bo‘lsa, uzonda va trubada harakat qilayotgan oqimning harakat kesimi tekis sirtidir. SHunga asosan parallel oqimchali harakatga ega bo‘lgan oqimlarning harkat kesimi uchun quyidagicha ta’rif berish mumkin : oqimning umumiy oqim yo‘nalishiga normal bo‘lgan ko‘ndalang kesimi harakat kesimi deb ataladi. Oqim harakat kesimining yuzi sh harfi bilan belgilanadi.



5.3.-rasm. Harakat kesimiga doir chizma.

Suyuqlik sarfi va o‘rtacha tezlik. Vaqt birligida oqimning berilgan harakat kesimi orqali oqib o‘tayotgan suyuqlik miqdori suyuqlik sarfi deb ataladi. Sarf ^ harfi bilan belgilanadi va l/s, m³/s, sm³/s larda o‘lchanadi. Elementar yuza bo‘yicha sarfni bd bilan, birlik yuza bo‘yicha sarfni kichik d bilan belgilanadi. Truba va kanallardagi tezlik epyurasi (5.4 - rasm) dan ko‘rinib turibdiki, tezlik devorida nolga teng bo‘lib, devoridan uzoqlashgan sari kattalashib boradi. Trubada tezlikning eng katta qiymati uning o‘rtasida, kanalda esa erkin sirtga yaqin joyda bo‘ladi.

4.