4- ma’ruza: michT dastgohlarining koordinata tizimi

---

                           4- ma’ruza:  MIChT dastgohlarining koordinata tizimi 

 

Dastgohlarning  koordinat  o’qlari  va  ularning  yo’nalish  ishorasini  tanlash    ISO 

R841 xalqaro standartiga muvofiq amalga oshiriladi. Standartga ko’ra koordinat tizimi 

sifatida dastgohdagi detal bilan bog’langan va dastgohning asosiy yo’naltirgichlari bilan 

muvofiqlashgan o’ng to’g’ri burchakli Dekart tizimi qabul qilingan (rasm 16). 

 

 

 

Rasm 16. Koordinatalarning o’ng to’g’ri burchakli Dekart tizimi va o’ng ko’l 

barmoqlari qoidasi 

 

Dastgoh  ishchi  organi  harakatining  musbat  yo’nalishi  deb  detalning  musbat 

o’lchamini  oshiradigan  yo’nalish  bo’ladi.  Koordinat  o’qlarning  musbat  yo’nalishini 

aniqlashda  o’ng  qo’l  barmoqlari  qoidasi  yordam  beradi.  Unga  ko’ra  “X“  o’qini  katta 

barmoq,  “Y“  o’qini  ko’rsatuvchi  barmoq  va  “  Z“  o’qini  o’rta  barmoq  bilan  ifodalash 

mumkin (rasm 16). Barmoqlarning uchi esa bunda musbat yo’nalishni ko’rsatadi. X,Y,Z  

o’qlari  atrofidagi  aydanish  harakatlari  tegishli  ravishda  A,  B,  va  C  harflari  bilan 

belgilanadi.  Aylana  harakatining  musbat  yo’nalishi  sifatida  o’q  uchi  tomonidan 

qaraganda soat strelkasiga qarshi yo’nalish bo’ladi.   

Yuqorida  zikr  etilgan  standartga  muvofiq  “Z“  o’qi  sifatida  kesish  kuchini 

uzatayotgan  shpindel  o’qi  qabul  qilingan. “Z“  o’qining  musbat  yo’nalishi deb  detal va 

kesish asbobi orasidagi masofani oshiradigan yo’nalish bo’ladi. Bu holda “X“ o’qi iloji 

boricha gorizontal va detal mahkamlangan yuzaga parallel bo’lishi lozim. 

Yuqoridagilarga  assolangan  holda  ayrim  turdagi  dastgohlarning  koordinat 

tizimlari va koordinat o’qlarning joylanishi quyidagi rasmlarda ko’rsatilgan. 

---

1.  Tokarlik dastgohning koordinat o’qlarining belgilanishi (rasm 17). 

 

Rasm 17. Tokarlik dastgohning koordinat tizimi 

 

2.  Vertikal parmalash dastgohi (rasm 18).