4- ma'ruza. Impul`s. Mexanik ish va energiya. Reja

2.Mexanikaviy ish.

Ish - fizik kattalik bo'lib, harakatni bir shaklidan ikkinchi shakliga aylanish jarayonini xarakterlaydigan kattalik. Mexanikada ish, kuch bilan sodir bo'ladi deyiladi.

Mexanikaviy ish- qo'yilgan kuch ta'sirida jismni siljish jarayoni. Mexanik ish bajariladi, agar:

1.Jismga kuch ta'sir qilsa.

2.Bu kuch ta'siri ostida jism siljisa.

3.Kuch vektori bilan siljish vektori orasidagi burchak 90 gradusga teng bo'lmasa(chunki, to'g'ri burchakni kosinusi nolga teng).

Agar, jismga kuch qo'yilgan bo'lib, ammo uning ta'sirida jism harakatni boshlamasa, u holda mexanik ish nolga teng bo'ladi.

Faraz qilaylik, vaqtni biror momentida F kuch ta'sirida jism biror dr siljishga uchrasin( - chizma). U holda, elementar bajarilgan ish:

dA= F∙dr

-chizma.

Elementar ish(A) deb, kuch F ni elementar siljish dr ga ko'paytmasiga teng bo'lgan skalyar fizik kattalikka aytildi.

Skalyar ko'rinishda: dA=F∙ dr∙ cos α =F∙ dS ∙cos α,

dr = dS - kichik vaqt oralig'i dt da kuch qo'yilgan nuqtaning yo'li;

α - F va dr vektorlar orasidagi burchak.

Ishning o'lchov birligi: [A]N∙m  J(joul`).

Ilgarilanma harakatda ish kuchni siljishga va ular orasidagi burchak kosinusiga bo'lgan ko'paytmasi bilan aniqlanadi( -chizma):

A=F∙ S∙ cos α

Ishning kattaligi kuch va siljish yo'nalishi orasidagi burchakka bog'liq:

1) agar α = 0° bo'lsa ( -chizma, a), A = F∙S

2) agar α = 180° bo'lsa ( -chizma, b), A= - F∙S

3) agar α = 90° bo'lsa( -chizma, v), A = 0.

-chizma.

Aylanma harakatdagi ish( -chizma) quyidagi formula bilan aniqlanadi:

А= F S = F r φ, yoki  W = М φ, bu yerda s = r φ,  M = M₀ (F) = F r.

-chizma.

Kuch momentining elementar ishi:

Aylanma harakatdagi ish kuch momentini burchak siljishiga bo'lgan ko'paytmasiga teng. d?- kichik dt vaqt oralig'idagi buralish burchagi.

Yuqoridagi ifoda doimiy kuch momenti uchun o'rinli.

Kuch momentni chiziqli qonuniyat bilan o'zgarishida(masalan, spiralsimon prujinani buralishi natijasida) o'rtacha qiymatdan foydalanish kerak.

Boshqa holatlarda.

ifodadan foydalaniladi.

Aylanma harakatdagi quvvat:

Yuqoridagi formula, kuch momenti M yoki ω doimiy qolganda o'rinli bo'ladi. U holda, quvvat ham doimiydir.