4 – maruza Biosfera haqida taliymot Reja


produtsent ,  konsument



Download 0,64 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/10
Sana06.11.2022
Hajmi0,64 Mb.
#861161
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
4.Biosfera haqida taliymot

produtsent

konsument
va 
redutsent
ekologik guruhlari 
ajratiladi. Produtsentlar uglerod, quyosh energiyasi va suv ishtirokida organik 
mahsulotlarni yaratadi, konsumentlar birlamchi mahsulotni iste’mol qiladi va 
redutsentlar organik moddalarni parchalaydi. Yashil o`simliklar quyosh 
energiyasidan foydalanib, tirik moddalarning birlamchi mahsulotini hosil qiladi, 
SO
2
ni o`zlashtirib O
2
ni ajratadi. Hayvonlar o`simliklar bilan oziqlanadi, 
kislorodni o`zlashtirib SO
2
ni ajratadi. O`lik hayvon va o`simlik qoldiqlarini 
hasharotlar, zamburug`lar, bakteriyalar va boshqalar parchalaydi, mineral yoki 
noorganik birikmalarga aylantiradi. Ular tuproqqa tushib, yana o`simliklar 


tomonidan o`zlashtiriladi. Katta aylanma harakatda ushbu jarayon quruqlik va 
okean o`rtasida amalga oshadi. 
V.I.Vernadskiy aylanma harakatda ishtirok etadigan tirik moddaning 
quyidagi besh asosiy funktsiyasini ajratadi: 

gaz funktsiyasi-atmosferadagi asosiy gazlar tirik organizmlar faoliyati 
natijasida vujudga kelgan va yangilanib turadi; 

biogen moddalarni to`plash funktsiyasi-organizmlar tanasida ko`plab 
kimyoviy elementlarni to`playdi; 

oksidlanish-qaytarilish funktsiyasi temir, oltingugurt, marganets, azot 
va boshqa elementlarning biogen migratsiyasini ta’minlaydi. Tirik 
xujayralar ishtirokida oksidlanish-qaytarilish reaktsiyalari millionlab 
marta katta tezlikda amalga oshadi; 

biokimyoviy funktsiya-tirik moddaning ko`payishi, o`sishi va 
ko`chishi, o`lgan organizmlarning parchalanishi va chirishi bilan 
bog`liqdir.; 

insonning biogeoximik faoliyati- oraliq moddalarni(ko`mir, neftь, gaz 
va boshqalar) ko`plab chiqarish va ishlatish . 
Yer yuzida tirik moddaning asosiy sayyoraviy funktsiyasi fotosintez 
jarayonida quyosh energiyasini bog`lash va uni zaxiraga o`tkazishdir. 
Organizmlar tog` 
jinslarining nurashida, tuproq hosil bo`lishida, relьyef 
shakllarini o`zgarishida, qazilma boyliklarning paydo bo`lishida va atmosferaning 
hozirgi tarkibini vujudga keltirishda katta rol o`ynaydi. 
To`xtovsiz davom etadigan va tirik organizmlar faoliyati tufayli tartibga 
solinib turadigan moddalarning doimiy aylanishi biosferaning o`ziga xos
belgisidir. Atmosferada sarf bo`ladigan kislorod o`rnini fotosintez va boshqa
jarayonlar natijasida to`ldirib turiladi. O`simliklar karbonat angidridni yutib, 
organik mahsulot yaratadi.
Biosferada suvning almashinuvida tirik moddalar katta rol o`ynaydi. 
Biosferadagi organizmlar azot, kaliy, kremniy, fosfor, oltingugurt va boshqalarni 
aylanib yurishida bevosita ishtirok etadi. Demak, moddalarning tabiatda to`xtovsiz 
aylanib yurishida tirik mavjudotlarning ahamiyati juda katta.
Biotik aylanishda million tonnalab fosfor va azot, katta miqdordagi kaliy, 
kalьtsiy, temir hamda juda ko`p miqdorda suv ishtirok etadi. 
Suvning aylanishida bug`lanish, transpiratsiya jarayonlari muhim rol 
o`ynaydi. O`simliklarning yer ustki qismlari tomonidan suvning bug`lantirilishi 
ko`tarish kuchini hosil qiladi, tuproqdan eritmalarni oladi. Ular o`simlikni suv 
bilan birgalikda mineral tuzlar bilan ham ta’minlaydi. Suv tuproqdan bug` holatida 
atmosferaga ko`tarilib, soviydi, keyin kondensatsiyalanib, yomg`ir holida u yana 
quruqlikka yoki okeanlarga qaytib tushadi. 


Biosferada SO
2
ham davriy aylanadi(19-rasm.). Atmosferada 0,03% SO
2
bor. Fotosintez jarayonida o`simlik atmosferadan SO
2
ni yutadi va organik modda 
hosil qiladi va oziq zanjirlari orqali hayvonlarga o`tadi. Uglerod o`simliklar va 
hayvonlarning nafas olishi va boshqa jarayonlarda ajralib chiqadi. 
V.I.Vernadskiyning ko`rsatishicha, tirik organizmlar biosferada kimyoviy 
elementlar migratsiyasi (ko`chib yurishi)ning asosiy omillaridir. Bu migratsiyani 
ikkita qarama —qarshi, ammo, o`zaro bog`langan jarayon keltirib chiqaradi: 1) 
quyosh energiyasi hisobiga anorganik tabiat elementlaridan tirik moddaning tarkib 
topishi; 2) organik moddalarning energiya ajralib chiqishi bilan birga davom 
etadigan yemirilishi. Bunday yemirilish jarayonida organik moddalar mineral 
moddalarga aylanadi. 
Turli moddalarning migratsiya qobiliyati mutlaqo bir xil emas. Lekin 
davriy sistemadagi kimyoviy elementlarning ko`pchiligi biosferada faol ravishda 
migratsiyalanish qobiliyatiga ega. Bunday faol migrantlarni ikki gruppaga bo`lish 
mumkin: 


1,

Download 0,64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish