4- amaliymashg‘ulot. Muloqotni rivojlantirish usullari reja

Akademik notiqlik - bu barcha turdagi ilmiy konferensiyalardagi, nomzodlik va doktorlik dissertasiyasi himoyalaridagi ma’ruzalar, bakalavr talablari uchun bitiruv malakaviy ish hamda magistr talablari uchun magistrlik dissertasiyalari yuzasidan qilinadigan ma’ruza (axborot)larni qamrab oladi. Auditoriya notiqligiga esa – universitet, institut, kollej talabalari hamda disey o’quvchilari uchun dars-ma’ruzalarini o’z ichiga oladi.

Ijtimoiy-maishiy notiqlik – bunga turli tadbir va yig’ilishlarda, yubiley tantanalarida so’lanadigan qisqa va lo’nda nutq yoki suxan so’zlar kiradi. Sahna notiqligi (kino, teatr aktyorlari, konsert boshlovchilari yoki konsertni olib boruvchi aktyorlar nutqi) – bu og’zaki notiqlikning alohida turi hisoblanib, tinglovchi tomoshabinlar uchun umumtushunarli bo’lgan adabiy tilda, chiroyli talaffuz orqali amalga oshiriladigan nutqdir. U yana boshqa nutqlardan diologik xarakteri bilan ham farqlanadi. Teleradio jurnalistlari notiqligi – bunga ko’rsatuv yoki eshittirish olib borayotgan jurnalist adabiy tilda omma uchun tushunarli bo’lgan zaylda nutq so’zlashi, so’zlarni aniq va ravshan ohang bilan talaffuz etishi muhim. Shuningdek fakt va voqyealarni bayon etishda, o’z nutqida qaytariqlarga yo’l qo’ymasligi uchun oldidagi matndan foydalanishi yoki uni mukammal o’zlashtirgan bo’lishi lozim. To’ylari notiqligi – bu holatga “o’rtakash”ning notiqligi uning bilim saviyasi bilan bog’liq. Ba’zilari ma’nili notiqlik bilan to’yni boshqaradi. Ular so’zlarning ohangi bilan, baland ovozi bilan to’y yig’inini boshqaradi. Ko’pincha obro’li to’ylarni aktyorlar boshqarsalar yaxshi bo’ladi.

Bularga qo’shimcha notiqlikning yana bir qancha mayda turlariga og’zaki suhbat, bahs-munozara, suhbat-seminar, oilada va do’st tengqurlar o’rtasidagi notiqlik ham kiradi.

Notiqlik san’atining shakllari ham mavjud bo’lib, bular monolog va diolog notiqlik hisoblanadi. Monolog notiqlikka ma’ruza, muzokara kabilar kirsa, diolog notiqlik – bahs-munozara, suhbat kabilarni qamrab oladi. Notiq monologik nutqida tayyor matndan foydalanish imkoniyatiga ega.

Notiqlik san’ati, avvalo, og’zaki nutq orqali amalga oshadigan jarayon hisoblanadi. Og’zaki nutq esa avvalo ikki ko’rinishda sodir bo’ladi. Birinchi ko’rinishi oddiy so’zlashuv orqali, ikkinchi esa adabiy til normalariga qan’iy amal qilish borasidagi adabiy so’zlashuv nutqi ko’rinishida bo’ladi.