3–мавзу: фалсафий тафаккур тарақҚиёт босқичлари: Ғарб фалсафаси режа

Джон Локк
инглиз фалсафасида ҳиссий билиш (эмпиризм) нинг вакилидир. У 
«туғма ғоялар» мавжудлигини рад этиб, бизнинг барча билимларимизни биз тажриба ва 
ҳиссий билишдан олишлигимизни таъкидлайди. Инсон «соф лавҳа» сифатида туғиладики, 
унга ҳаѐт ўзининг «ѐзувлари» ни, яъни билимларни ѐзади. Декарт рационализмига қарама-
қарши равишда, Локк билишнинг бирдан бир манбаи ҳисдир (сенсуализм) деган 
таълимотни асосладики, у билимларнинг барча мазмунини ҳис-туйғу аъзоларидан 
келтириб чиқариб, уни ҳиссий билишнинг унсурларининг жами ҳисоблар эди. «Илгари 
ҳис-туйғуда бўлмаган ҳеч нарса, ақлда ҳам бўлмайди», -деб таъкидлаган эди Локк.
Локк қарашларининг муҳим жиҳати унинг бирламчи ва иккиламчи сифатлар 
ҳақидаги назариясидир. Бирламчилар каби, иккиламчи сифатлар ҳам ташқи тажриба 
асосида қўлга киритилган ғояларга тааллуқлидир. Бирламчи сифатлар бу макон, миқдор 
(масса), ҳаракат ва ҳоказолардир. Уларни у объектива равишда мавжуд деб ҳисоблайди. 
Иккиламчи сифатларнинг келиб чиқиши ҳис-туйғу аъзоларининг хусусияти билан 
боғлиқдир. Уларга Локк ис, таъм, ранг ва бошқаларни тааллуқли деб билади. Бу 
хусусиятлар фақат субъектив равишдагина мавжуддирлар. Ўша замондаѐқ маълум бўлган 
эдики, товушлар ҳавонинг тебраниш туфайли келиб чиқадилар, нур тарқалишининг 
тўлқинли ва корпускуляр назарияси ишлаб чиқилган эди. Бундан Локк шундай хулосага 
келган эдики, ис, таъм ва ранг фақат инсоний идроккагина хосдир. Ойдинлик даражаси 
нуқтаи назаридан у билимнинг уч турини ажратиб кўрсатди: ҳиссий, ѐки якка ашѐлар 
ҳақида билим берувчи бошланғия билим; намойишкорона ѐки далилий, хулоса воситасида 
чиқариладиган билим, масалан, солиштириш, таққослаш ва тушунчалар муносабати 
орқали аниқланадиган билим; ички туйғу (интуитив) билими - унинг олий тури - ақл 
орқали унинг бир-бирига бевосита мувофиқлиги ѐки мувофиқ келмаслиги ҳақидаги 
билим. Локк белгиларнинг умумий назарияси сифатида семиотика тушунчасини илмий 
истилоҳга киритди.