35-маъруза: Барқарор ток генератори. Ўзгармас кучланиш сатҳини силжитиш қурилмаси

35-маъруза: Барқарор ток генератори. Ўзгармас кучланиш сатҳини силжитиш қурилмаси.
Режа:
1. Барқарор ток генератори.
2. Ўзгармас кучланиш сатҳини силжитиш қурилмаси.

Барқарор ток генератори
Барқарор ток генератори ёки манбаи (БТГ) катта номиналга эга бўлган резисторнинг электрон эквиваленти ҳисобланади. БТГ қаршилиги R_Ю юкламага кетма – кет уланган максимал бўлиши мумкин бўлган қаршиликдан анча катта бўлиши керак. Бу вақтда БТГ юкламадан катталиги унинг қаршилиги ва бошқа таъсирларга боғлиқ бўлмаган ток оқиб ўтишини таъминлайди. Маълумки, қаршилиги бирлик МОм га тенг бўлган резисторларни интеграл схема кўринишида ясаш мумкин эмас.
35.1 а - расмда БТГ принципиал схемаси келтирилган.


а) б)
35.1 – расм.

Бу ерда Ю элементи ночизиқли юклама, Е1 – барқарорланган кучланиш манбаини билдиради. Резистор R0, ҳамда диод уланиш схемасидаги VT1 транзистор VT2 транзистор сокинлик режимини таъминлаш ва барқарорлаш учун ҳизмат қилади.

VT2 учун ишчи нуқта унинг чиқиш характеристикасининг пологой қисмида жойлашади (УБ схемадаги БТ чиқиш характеристикаси расмига қаранг). УБ уланиш схемасида транзистор жуда катта чиқиш дифференциал қаршилигига эга бўлади (бирлик МОм гача). Уланиш схемасига кўра иккала транзисторнинг ҳам база – эмиттер кучланишлари U_БЭ бир хил бўлади. I_Б2 токи I_Э2 токидан юз мартага кичик. Шу сабабли, бу токни ҳисобга олмасак, I_Э1 I_Э2 га тенг бўлади, демак I₂= I₁. Натижада I₂ чиқиш токи I₁ токни акс эттиради. I₂ токи деярли VT2 транзистор коллектор ўтишидаги кучланишга боғлиқ бўлмаганлиги сабабли, Е2 кучланиш ёки юкламадаги қаршилик қийматлари ўзгарса ҳам бу ток қиймати деярли ўзгармас қолади.
Кириш токи I₁ ни ўзгартириб, чиқиш токи I₂ ни бошқариш мумкин. Бунинг учун транзисторларнинг эмиттер занжирларига R1 ва R2 резисторлар уланади. Бундай қурилма актив ток трансформатори деб аталади (35.1 б - расм). 35.1 б – расмдан қуйидаги тенгсизлик келиб чиқади:


Агар R1 ва R2 қаршиликлар номиналлари билан фарқ қилсалар, у ҳолда I₂ ток I₁ токни ёки “катталашган” ёки “кичрайган” масштабда “акс эттириши” мумкин.

Ўзгармас кучланиш сатҳини силжитиш қурилмаси

Интеграл кучайтиргичлар бевосита боғланган босқич схемалари кўринишида қуриладилар. Бу вақтда босқичдан босқичга ўтганда сигнал доимий ташкил этувчисининг ўзгариши кузатилади. Бу ҳолат эса кейинги босқичларни ишлаб чиқаришда қийинчиликлар туғдиради. Бу камчиликни бартараф этиш мақсадида ўзгармас кучланиш сатҳини силжитиш қурилмалари қўлланилади. Улар сатҳ трансформаторлари деб ҳам аталадилар. Бу вақтда сатҳ силжитиш қурилмаси сигнал ўзгармас ташкил этувчисини кейинги босқичга ўзгаришларсиз узатиши керак, яъни кучланиш бўйича кучайтириш коэффициенти 1 бўлиши керак.

Операцион кучайтиргичларда сатҳини силжитиш VT1 транзисторда бажарилган эмиттер қайтаргич асосида амалга оширилади. Унинг эмиттер занжирига R1 резистор ва VT2 ҳамда VT3 транзисторларда бажарилган барқарор ток генераторлари уланади (35.2 - расм). Сигнал мавжуд бўмаганда кириш потенциали олдинги босқич чиқиш кучланишининг ўзгармас ташкил этувчиси қийматига тенг бўлади. чиқиш потенциали силжитиш схемаси ҳисобига катталикка камаяди. I_Э1 ток барқарор бўлганлиги сабабли силжиш кучланиши ҳам ўзгармас бўлади. Ихтиёрий қийматида чиқиш потенциали нисбатларни тўғри танлаш натижасида нольга тенг қилиниши мумкин. БТГ динамик чиқиш қаршилиги R1 дан анча катта бўлганлиги сабабли, силжиш схемасида сигнал деярли сўнмайди.

35.2 – расм.

Назорат саволлари

1. 
   БТГ принципиал схемаси
   
2. 
   Ўзгармас кучланиш сатҳини силжитиш қурилмасининг схемаси
   
3. 
   Актив ток трансформатори деб нимага айтилади