32-mavzu. Valyuta munosabatlari, to`lov balansi va uning taqchilligi. Xalqaro savdo

R.Vernonning tovarning hayotiy sikli nazariyasida mamlakatning jahon savdosidagi muvaffaqiyati ichki bozorga bogʻliqligi ta’kidlanadi. Vernon nazariyasiga koʻra mahsulotlarning ba’zi bir turlari toʻrt bosqichdan iborat sikldan oʻtadi (joriy etish, oʻsish, yetuklik, pasayish), ularni ishlab chiqarish esa xalqaro miqyosda siklning bosqichidan kelib chiqqan holda siljiydi. R.Vernon AQSHning yangi va istiqbolli tovarlarning ahamiyatli miqdorini ishlab chiqarishda yetakchilik qilishi sabablarini ochib berishga harakat qildi. U milliy bozorda xorijiy bozorga nisbatan ertaroq paydo boʻlgan tovarlarga talab AQSHning texnologik ustunligiga olib kelishini ta’kidladi. Amerika firmalari ishlab chiqarishning rivojlanishi bosqichida bu yangiliklarni eksport qiladi, ularga boʻlgan talabning oʻsishi bilan esa xorijiy mamlakatlarda ishlab chiqarishni tashkil etadi. Yangi texnologiyaning tarqalishi bilan xorijiy korxonalar ham yangi tovarlarni ishlab chiqarishni oʻzlashtirib, ularni AQSHga olib kela boshlaydilar. «Tovar sikli» tushunchasi milliy va tashqi bozorlarning oʻzaro bogʻliqligini izohlovchi nazariyaning asosiga aylandi. Xalqaro mehnat taqsimoti va jahon savdosi tarkibiy tuzilishining samaradorligi mustaqillik, oʻzaro bogʻliqlik va bogʻliqlik kontseptsiyalarini tushuntirishga yordam beradi.
Yuqori iqtisodiy mustaqillik ba’zi bir tovar, xizmat va texnologiyalarni mavjud boʻlmasligini bildiradi, shunga koʻra hozirda hech bir mamlakat toʻliq mustaqillikka intilmaydi. Biroq, koʻplab mamlakatlar xalqaro mehnat taqsimoti tizimiga kirish hamda tashqi savdo tarkibini shakllantirishda talab va taklif ustidan xorijiy nazoratning oʻrnatilishi xavfini past darajada boʻlishiga harakat qiladilar.
Xorijdagi oʻzgarishlardan himoyalanganlikning oʻsishini oʻzaro ehtiyoj asosidagi savdo aloqalarini rivojlantirish orqali ta’minlash mumkin. Mamlakatlar (masalan, Frantsiya va Germaniya)ning savdo sheriklari sifatidagi oʻzaro bogʻliqligi holatida ulardan birining tovarlarni yetkazib berish yoki bozor hajmini qisqartirishi ehtimoldan uzoq, chunki boshqa tomon ham bunga darhol javob qaytaradi. Oʻta yuqori darajadagi bogʻliqlik mamlakatning boshqa mamlakatlarda roʻy beruvchi oʻzgarishlarga bogʻliqligini keltirib chiqaradi.
Xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashuvi barcha nazariyalarning hayotiy layoqatliligini va ularni doimiy ravishda modifikatsiyalab, yangi qirralarni qoʻshib turish zarurligini tasdiqlaydi. Xalqaro aloqalarning jahon amaliyotida esa bu nazariyalardan keng foydalanilmoqda.