302-guruh talabasi

302-guruh talabasi Abduģafforova Nilufar

Mavzu: Eski òzbek tili sintaksisi. Sòz birikmasi. Reja: 1. Tarixiy sintaksis haqida ma’lumot 2. Sòz birikmasi

Sintaksis – sòz birikmalari hamda gaplarning qurilishi va ifoda xususiyatlarini òrganuvchi tilshunoslik bòlimi. Sintaksis sòzlarning bir-biri bilan boģlanishi hamda tuzilishi qonun-qoidalarini òrganganligi uchun unda: 1) sòz birikmasi sintaksisi 2) gap sintaksisi kabi bòlimlar mavjuddir.

Ma’lumki, sòzlarning òzaro boģlanishi ikki xil bòladi: 1. Teng boģlanish – ikki sòzning teng huquqli biri ikkinchisiga bòysunmay boģlanishi 2. Tobe boģlanish – bir sòz (tobe sòzning) boshqa bir sòz (hokim sòzga) bòysunishi orqali boģlanish Teng boģlanish “sòz qòshilmasi”ni, tobe boģlanish “sòz birikmasi”ni hosil qiladi.

Tobe birikma tarkibidagi bosh va ergash sòzlar qanday vositalar bilan boģlanishiga kòra 3ga bòlinadi: 1. Bitishuv 2. Boshqaruv 3. Moslashuv

Bitishuv: Ushbu munosabatga kirishgan sòzlar faqat ohang yordamida boģlanadi.Bunday munosabat sifat-ot; son-ot; olmosh-ot òrtasida bòladi. 1. BU TYSHYKNI teshib, UL SUVNI ichedyrler. 2. OTTIZ-QIRQ BERG shahnin ychide bir yerdin-oq irikreq penje uradur ( BN )

Boshqaruv: Ushbu munosabatda ergash sòz bosh sòzning talabi bilan biror grammatik formada shakllanadi. Boshqaruvning ikki turi mavjud: kelishikli boshqaruv va kòmakchili boshqaruv. Kelishikli boshqaruvda bosh sòz va ergash sòz òzaro tushum, òrin-payt, chiqish, jònalish kelishigida boģlanadi. Kòmakchili boshqaruvda bosh sòz va ergash òzaro sof kòmakchilar yordamida boģlanadi.

1. Vehm bile uyģanib, KAHINLERNI TILAB, bu tyshning TE’BIRINI TILEDI. ( NAVOIY MN ) 2. Ve bir az fursatdin songra melike Rayan ham ALAMDIN CHIQDI. ( Navoiy MN )

Moslashuv: Ushbu munosabatda bosh soz bilan ergash sòz òzaro shaxs-sonda mos bòladi. Ular òzaro qaratqich kelishigi bilan boģlanadi. 1. ... ul navahining cheriki bile. ( BN ) 2. Mening ģanimim qorģanda edi. (BN )