30-Laboratoriya ishi Termoparani darajalash va termoelektr yurituvchi kuchni aniqlash Kerakli asbob va materiallar

Termoelektr hodisasi.
Kontaktlardagi haroratlar turlicha bo‘lgan yopiq 
zanjirda noldan farqli bo‘lgan 
termoelektr kuch
yuzaga keladi. Agar ikkita 
metalldan yopiq zanjir tuzib payvandlangan uchlaridan biri T
1
haroratgacha 
sovutilib, ikkinchisi T
2
haroratgacha isitilsa, zanjirda termoelektr yurituvchi kuch 
hosil bo‘ladi (1-rasm).
Har xil o‘tkazgichlardan tuzilgan yopiq zanjirda termo EYUK ning hosil 
bo‘lish effektiga termoelektr hodisa deyiladi. Termoelektr hodisasidan texnikada 
haroratni aniqlashda foydalaniladi. Bu maqsadda ikkita ikki xil metalldan yoki 
qotishmadan iborat termoelement – termoparadan o‘lchashda foydalanish uchun 
u termometr yordamida darajalanib, TEYUK ning haroratga bog‘lanish grafigi 
olinadi. Termoparaning sezgirligi juda katta bo‘ladi.
Masalan, temir-konstantan materiallardan tayyorlangan termopara 800 K 
gacha, platina va 10 % li radiy elementi qo‘shilgan platina qotishmasidan 
tayyorlangan termopara 1800 – 2100 K gacha haroratni o‘lchashi mumkin. 
4-rasmda tasvirlangan ikkita ikki xil o‘tkazgichdan hosil bo‘lgan 
termopara-termoelementda hosil bo‘lgan TEYUK, uning kontaktlaridagi 
12



va 
21



kontakt potensiallar farqlarining yig‘indisiga teng 
02
01
2
1
02
01
2
1
21
12
ln
ln
n
n
e
кТ
e
A
A
n
n
e
кТ
e
A
A
T














(5) 
bunda
)
(
)
(
ln
1
2
1
2
02
01
T
T
C
T
T
n
n
e
кТ
T





Bu yerda 
02
01
ln
n
n
e
кТ
C

- har bir juft o‘tkazgich tizimi uchun xarakterli 
o‘zgarmas kattalik bo‘lib, unga solishtirma termoelektr yurituvchi kuch deyiladi.
(5) dan termoparaning asosiy tavsifi C - solishtirma TEYUK quyidagiga 
teng bo‘ladi
1
2
T
T
C
T



(6) 
Solishtirma termoelektr yurituvchi kuch deb, termopara kontaktlarida 
temperatura farqi 1 K ga teng bo‘lganda, hosil bo‘lgan TEYUK teng bo‘lgan 
kattalikka aytiladi.