30. Cho’kindi jinslarni tasvirlash Siniq (klastik) jinslar

Kremniyli jinslar
. Kremnezyomdan tashkil topgan Cho’kindi jinslar diatomit, trepel 
organik qoldiqlardan va kimyoviy yo'l bilan hosil bo'lishi mumkin. Organik qoldiqlardan hosil 
bo'lgan diatomitlar ayniqsa muhim ahamiyatga ega va ular suvli kremnezyomdan (opaldan) 
iborat bo'lgan diatomitli suv o'simliklarining skeletlaridan tashkil topgandir. 
Tashqi ko'rinishidan diatomit oq yoki sarg’ish, g’ovakli, juda engil va yumshoq, bo'sh, bir 
oz tsementlangan jins bo'lib, ko'pincha burga o'xshash bo'ladi. Bo'rdan farqi uning NCl da 
erimasligidir, chunki bo'r NCl da qattiq qaynaydi, diatomit esa mutlaqo qaynamaydi. Diatomit 
juda nozik bo'shoq jins bo'lib, qo'l bilan osongina maydalanadi. Diatomit namni tez shimadi va 
nam barmoqqa yopishadi. 
Trepeller tashqi ko'rinishidan organik diatomitlardan hech farq qilmaydi. Biroq trepellar 
kolloid-kimyoviy yo'l bilan hosil bo'ladi. 
Trepellar diatomlar po'stining yig’indisidan hosil bo'lgan, faqat mikroskop ostida 
ko'rinadigan mayda opal zarrachalaridan tashkil topgandir. 
Diatomit va trepellar qurilishda, kimyo sanoatida yutuvchilar o'rnida, dinamit tayyorlashda, 
jihozlash materiali sifatida va boshqa ishlarda qo'llaniladi. 
Bu gruppaga ko'pincha organik usulda hosil bo'lgan va o'zgarishga uchragan kremniyli 
jinslar kiradi. 
Opoka deb kulrang, havorang, ba'zan qora rangdagi (ko'pincha xol-xol) qattiq engil 
kremniyli jinsga aytiladi. Tashqi ko'rinishidan bir xil opokalar (yumshoq opoka) diatomit va 
trepelga o'xshasa, boshqa turlari (qattiq zich opoka) kremniyga o'xshaydi. Qattiq opoka urilganda 
parchalanib chig’anoqsimon sinishli o'tkir qirrali mayda-mayda bo'laklarga bo'linadi. Opokalar 
g’ovak bo'lgani uchun solishtirma og’irligi 0,9 dan 1,2 gacha bo'ladi. Ko'pincha ular o'zgargan 
va juda tsementlashgan diatomit-dan tashkil topgandir. 
Sof kimyoviy yo'l bilan hosil bo'lgan kremniyli jinslar juda kam uchraydi. Ularga sovuq 
suvdan hosil bo'lgan geyzeritlar va kremniyli tuflar kiradi. Ular oqiq (konkretsiya) shaklida 
bo'lib, qaynoq (geyzer) va sovuq buloqlar mahsulidir. 
Metamorfizm natijasida kremniyli jinslar yashmaga va kremniyli slanetslarga aylanib 
qoladi. Kremniylilar ichida kremniy konkretsiyalari uchraydi. 
Kremniyli konkretsiyalar odatda kremniyli o'zagi bo'lgan tugunchalardan iborat bo'lib, 
o'zagi esa kontsentrik bo'lib usadi va atrofidagi jinsga qo'shilib ketgandek ko'rinadi. Kremniyli 
konkretsiyalar ohaktoshlar orasida shar, uzunchoq va boshqa shaklda uchraydi. Bundam kremniy 
konkretsiyalar Ko'ksuv va Chatqol daryolarining quyi qismlaridagi toshko'mir davrining 
ohaktoshlari ichida ko'plab bor. 
Kremniy konkretsiyalarining markazida ko'pincha o'zgarmagan jins uchraydi. Uning atrofini 
kontsentrik tarzda o'sgan sferik shaklli kremniy qobig’i o'rab olgan bo'ladi. Odatda kremniyli 
tugunchalar aylanib yurgan eritmalardan kremniy kislotasi ajralib chiqqanda jinsdagi bo'shliq va 
yoriqlarni to'ldirish yo'li bilan hosil bo'ladi. Bunday kremniyli konkretsiyalar odatda opal-
xaltsedonli va xaltsedonli bo'ladi. Bu tuzilmalarni tasvirlashda ularning joylanishiga, atrof jinslar 
bilan munosabatiga, shakliga, kattaligiga, ichki tuzilishiga, mineral tarkibiga e'tibor berish lozim.