3 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Балиқлар учун автоматик озиқа тарқатгич
Озиқланиш метаболизмнинг асоси ва шунинг учун ҳар қандай организмга озиқ-овқат 
шаклида кирадиган модда ва энергия овқат ҳазм қилиш тизимида айланиб, барча ҳаётий 
функцияларни таъминлайди. Озуқа моддаси ва унинг таркиби энергиянинг бир қисми ўсиш учун, 
бошқаси функционал фаолиятни амалга ошириш учун ишлатилади. Балиқларни рационал 
озиқлантириш замонавий тижорат балиқчиликнинг асосидир. Озиқлантиришнинг роли тобора 
ортиб бормоқда, чунки балиқ етиштириш жараёнларининг интенсивлигини янада ошириб боради. 
Балиқлар озиқлантириш туфайли улар ҳовуз хўжаликларида 70 фоиз маҳсулотни саноат 
фермаларида 100 фоизгача олишади. Тижорат балиқларини етиштириш учун озуқа қиймати 
умумий харажатларнинг камида ярмини ташкил қилади.Ҳар қандай балиқ озуқаси тананинг барча 
энергия эҳтиёжларини, нормал ривожланишни ва максимал ўсиш суръатларини таъминлаши 
керак. Табиий сув ҳавзаларида балиқ табиий озиқа организмлари туфайли озиқланиши билан 
таъминланади, балиқ миқдори эса озуқа миқдори билан тартибга солинади.Балиқ тўлиқ 

---

142
озиқланиши табиий озиқа балиқ организмлари учун ратционнинг фақат бир қисмини таъминлаши 
мумкин. [1, Б. 42-86]. 
Масалан, балиқ ҳовузларида бу қисм ўсишнинг 20-25 фоизидан ошмайди, асосий қисми, 
яъни кўтарилишнинг 75-80 фоизи балиқларни махсус аралаш озуқалар билан озиқлантириш 
натижасида рўй беради.Тижорий балиқчиликнинг бошқа шаклларида, яъни балиқларни 
қафасларда, ҳовузларда, майда сув ҳавзаларида боқиш ва парвариш қилишда балиқларнинг 
кўпайиши фақат махсус аралаш озуқалар билан боқиш орқали бўлиши лозим. 
Балиқ тез ўсиши ва юқори маҳсулдорликка эришиш учун балиқ зарур миқдорда озуқа 
моддалари - оқсил, ёғ углеводлар, минераллар, витаминлар ва бошқа зарур нарсалар билан 
таъминланган бўлади.Баъзи бошқа биологик фаол моддалар ва уларнинг ҳаётий фаолияти учун 
етарли энергия олади.Балиқдаги озуқа моддаларига бўлган эҳтиёж турларга, ёшга, тана вазнига, 
ёғга, яшаш шароитига, физиологик ҳолатига, озуқа таркибига ва атроф-муҳит шароитларига қараб 
ўзгаради.Балиқларнинг озуқага бўлган эҳтиёжи генетик жиҳатдан метаболизм даражаси билан 
белгиланади; Озуқа истеъмоли барча тирик мавжудотларда одатда тўяди деб аталадиган шартли 
рефлексли бирикмалар тўплами билан бошқарилади.Озиқланишда балиқнинг тўйиши ошқозон 
ферментларининг секретциясини келтириб чиқаради, озуқа моддаларини ҳазм қилиш ва 
ўзлаштиришга ёрдам беради. Шу билан бирга, тўяди қондаги оралиқ метаболик маҳсулотларнинг 
таркибига, уларни тана ҳужайралари томонидан ассимилятция қилиш даражасига, емнинг ранги ва 
ҳиди, сувнинг ҳарорати ва газ режимига боғлиқ.Аммо балиқ етиштириш амалиётида фақат балиқ 
иштаҳасига суяниб бўлмайди. 
- Ратционал озиқланиш илмий асосланган меъёрларга мувофиқ ташкил этилиши керак, 
чунки ортиқча озуқа танқислиги каби зарарли.Озиқлантириш ва балиқларни озиқлантириш ҳақида 
умумий тушунчалар.Оддий ўсиши ва ривожланиши учун балиқ маълум миқдорда ва асосий озуқа 
моддаларининг нисбатига муҳтож бўлади.Таркибида муҳим аминокислоталар, ёғлар, углеводлар, 
минераллар, витаминлар ва бошқа биологик фаол моддалар бўлган оқсил балиқ эҳтиёжларига 
мувофиқ озуқа таркибида бўлиши керак. Бундан ташқари, балиққа бўлган эҳтиёж ёши, ҳажми, сув 
ҳарорати ва бошқа атроф-муҳит омилларига қараб ўзгаради. [2, Б. 61-96]. 
Замонавий балиқчилик корхоналарида асосан қуруқ унга ўхшаш таркибий қисмларга 
асосланган ва гранулалар шаклида тайёрланган озуқа аралашмалари қўлланилади. Донадор озуқа 
аралашмаси аралаш ем деб аталади.Қуруқ аралаш озуқа иложи борича замонавий балиқ ишлаб 
чиқариш шароитларига жавоб беради. Мураккаб озуқаларда доимий кимёвий таркиб ва 
кафолатланган самарадорлик осонгина таъминланади.Ёпишқоқ аралашмалар камроқ самаралидир. 
Уларнинг асосий камчилиги номутаносиблиги мол гўшти ва қийма балиқларга асосланган озуқа 
аралашмалари ортиқча ёғ миқдори билан нисбатан паст протеин даражасига эга.Хамирга ўхшаш 
озуқа 
аралашмаларида 
муҳим 
аминокислоталарнинг 
номутаносиблиги 
озиқлантириш 
самарадорлигини чекловчи асосий омил ҳисобланади. Оқсилнинг паст даражаси унинг озуқа 
аралашмасидаги таркибининг кўпайиши билан қопланмайди. Протеин миқдори 35, 37 ва 44% 
бўлган тажрибалардан маълумки унинг ўсиши 1 кг учун мос равишда 689, 575 ва 571 г 
бўлган.Донадор озуқада оқсил миқдори 43 ва 38% ва пастотли озуқада 30% бўлганида, балиқларни 
йиллик ўсиши мос равишда 209, 140 ва 37 граммни ташкил этди. [2, Б. 14-36]. 
Шу билан бирга, озуқа моддаларининг истеъмоли ва озуқа энергияси оқсил миқдори 
билан тескари алоқани кўрсатди. Шундай қилиб, оқсил даражасининг пасайишига мувофиқ озуқа 
коеффициенти мос равишда 1,35, 1,50 ва 7,18 ни ташкил этди.1 кг ўсишга озуқа оқсилининг нархи 
423,467 ва 2047 Балиқ танасида оқсилни кўпайтириш учун фойдаланиладиган озуқа оқсилининг 
миқдори мос равишда 33, 29 ва 7% ни ташкил этди.Кўриниб турибдики, балиқларни 
озиқлантиришнинг асосий элементлари бўйича мувозанатланган донадор озуқанинг аралаш емга 
нисбатан самарадорлигини кўп марта кўришимиз мумкин. Баланснинг аниқлиги ва озуқа таркибий 
қисмларининг сифати жуда муҳим ҳисобланади. 
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР
 
1. Ниёзов Д., Ғаффоров Х. Балиқларнинг озиқланиши. Бухоро нашриёти, 2012 й 
2.Технология переработки и товароведение рыбы и рибных продуктов А.Корбейних 
Ростов-на-Дону 2002 г. 
3.Канидьев А. Н. Корма и кормление. Лекции для студентов МГТА 2006 г.