3 ЎҚув-услубий мажмуанинг таркибий тузилиши

 
2.7 - расм. Маркетингда иқтисодий таҳлилнинг асосий анъанавий 
усулларининг туркумланиши 
 
Юкорида келтирилганлардан кўриниб турибдики, маркетинг фаолиятини 
иқтисодий таҳлили жараёнида қўлланадиган усуллар хилма-хил ва рангбарангдир. 
Таҳлил жараёнида уларни тўғи келган-келмаганлигига қараб қўлайбериш албатта 
аналитик ҳисобларни кўпайиб кетишига айрим ҳолларда унинг натижаларини 
бузилишига олиб келади. Шунинг учун ҳам уларни танлашда ечилиши лозим бўлган 
иқтисодий масалани моҳиятига мос келадиган усулни танлаш лозим. 
 
2.6. Аналитик кўрсаткичлар тизимини ишлаш 
 
Бизнес фаолиятини таҳлилнинг барча объекти бизнес режа, ҳисоб, ҳисобот ва 
бошқа маълумотлар манбаларинг кўрсаткичлари тизимида ўзининг аксини топади. 
Бизнесда иқтисодий таҳлил
усуллари
 
Ахборотларни 
ишлашнинг 
анъанавий 
усуллари 
Детирминистик 
омилли таҳлил 
ўтказиш
усуллари 
Стохастик
омилли таҳлил
ўтказиш 
усуллари
Кўрсаткичларни 
оптималлаштириш 
усуллари
Бизнесда иқтисодий таҳлилнинг анъанавий 
усуллари 
Таққослаш
(қиёслаш) 
Нисбий 
миқдорларни 
ҳисоблаш 
Ўртача 
миқдорларни 
ҳисоблаш 
Гуруҳлаш 
Баланс 
усули 
График 
усулда 
тасвирлаш 

---

81 
Маълумки, ҳар бир иқтисодий ҳодиса ёки жараён кўпинча битта, ажралган 
алоҳида кўрсаткич билан эмас, балки бир нечта ўзаро боғлаган кўрсаткичлар тизими 
билан аниқланади. Шу муносабат билан иқтисодий ҳодиса ва жараёнларни акс 
эттириш учун кўрсаткичлар тизимини танлаш ва асослаш иқтисодий таҳлилнинг 
муҳим услубий масаласи ҳисобланади. 
Бизнес фаолиятини таҳлил қилишда қўлланадиган жуда кўп миқдордаги, турли 
кўрсаткичларни гуруҳлаш ва тизимлаштириш мухим аҳамият касб этади. 
Кўрсаткичларни бир қатор белгилар бўйича туркумлаш мумкин (2.8-чизма): 
1) Ўзининг мазмуни бўйича улар миқдорий ва сифат кўрсаткичларига 
бўлинади; 
2) Қўлланадиган соҳасига қараб улар умумий ва махсус кўрсаткичларга 
бўлинади; 
3) Синтез даражаси бўйича кўрсаткичлар умумлаштирувчи, хусусий ва 
ёрдамчи кўрсаткичларга бўлинади; 
4) Олиш усули бўйича кўрсаткичлар мутлоқ ва нисбий кўрсаткичларга 
бўлинади; 
5) Сабаб-оқибат муносабатларини ўрганишда кўрсаткичлар омилли ва 
натижавий кўрсаткичларга бўлинади; 
6) Шаклланиш усулига қараб норматив, режа, ҳисобот ва аналитик 
кўрсаткичларга бўлинади. 

---