3 ЎҚув-услубий мажмуанинг таркибий тузилиши

 
2.2. -чизма. Модел турлари ва ечиладиган масалалар таснифи
36
 
Иқтисодий-математик моделлар ўз ўрнида функционал ва структурали бўлиши 
мумкин. 
Функционал моделлар
кириш ва чиқиш параметрларини боғланиш 
функцияларини акс эттирадилар. 
Структурали моделлар
мураккаброқ бўлиб, тизимни ички структурасини 
ифодалаб, ички алоқаларни акс эттиради.
Моделлар 
статик
ва 
динамик
, 
чизиқли
ва 
чизиқсиз
, 
детерминацион 
ва 
стохастик
бўлиши мумкин (2.2-расм). 
Статик 
моделларда иқтисодий жараёнлар ва кўрсаткичларнинг маълум бир 
вақтдаги ҳолати ўрганилади. 
Динамик
моделларда эса иқтисодий кўрсаткичларнинг вақт давомида қандай 
ўзгариши кузатилади ва уларга қайси омиллар таъсир этиши ўрганилади.
 
Чизиқли 
моделларда мақсад мезони чизиқли функция кўринишда бўлади, унинг 
экстремал қийматлари орасидаги муносабат чизиқли тенгламалар ва тенгсизликлар 
орқали ифодаланади. 
Чизиқсиз моделларда -
мақсад функцияси ва ечими орасидаги муносабатлар 
чизиқсиз кўринишда ифодаланади. Ўз навбатида чизиқсиз дастурлаш қуйидаги 
турларга бўлинади: 
Қавариқ дастурлаш
- ечилаётган масала қавариқ тўпламида берилган бўлиб, 
мақсад функцияси қавариқ шаклда берилиши мумкин.
Квадратик дастурлаш - 
мақсад функцияси квадратик шаклда ифодаланиб, 
чегаравий шартлар чизиқли тенгламалар ва тенгсизликлар кўринишида берилади. 
Бутун сонли дастурлаш - 
изланаётган ўзгарувчиларга нисбатан бутунлик 
шартда киритилади. 
36
John E. Hanke, Arthur G. Reitsch, Dean W. Wechern. Business forecasting. Seventh edition. 2010 by Pearson 
Education, Inc.p. 51 

---