3 ЎҚув-услубий мажмуанинг таркибий тузилиши

 

---

35 
 
 
МАВЗУЛАР БЎЙИЧА МАТН 
АННОТАЦИЯСИ ВА ОХИРГИ 
ЯНГИЛИКЛАР 
 

---

36 
 
Муваффақият сири – ҳеч ким билмайдиган нарсани билишда.
Аристотель 
 
1-МАВЗУ. “БИЗНЕСНИ ТАДҚИҚ ЭТИШ УСУЛЛАРИ” ФАНИНИНГ 
ПРЕДМЕТИ ВА ВАЗИФАЛАРИ
 
1.1.
“Бизнесни тадқиқ этиш усуллари” - фан ва ўқув курси сифатида.
1.2.
Курснинг тузилиши ва унинг иқтисодий фанлар тизимида тутган ўрни 
ҳамда бошқа ўқув фанлари билан боғлиқлиги.
1.3.
Курснинг бозор иқтисодиёти шароитига ва ислоҳотлар талабига хос 
вазифалари.
1.4.
Ўзбекистонда бизнесни ривожлантириш тўғрисидаги қонунлар, фармонлар 
ва низомлар.
Таянч иборалар: таҳлил, тизимли таҳлил, объект, субъект, маркетинг, 
жараён, бизнес бирлик, аналитик кўрсаткичлар
1.1.
 
“Бизнесни тадқиқ этиш усуллари” - фан ва ўқув курси сифатида.
Мамлакатимиз иқтисодиётини мутаносиб ривожлантириш, унинг самарали 
таркибий тузилмасига эга бўлиш ва шу орқали барқарор иқтисодий ўсиш 
суръатларига эришиш Ватанимиз тараққиёти ва халқ фаровонлигини таъминлашнинг 
муҳим шартларидан ҳисобланади. Ушбу мақсадга эришиш учун эса энг аввало 
иқтисодиётнинг реал секторини жадал ривожлантириш зарур бўлади.
Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан қабул қилинган “Ўзбекистон 
Республикасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги 
Фармонида олиб борилаётган ислоҳотлар самарасини янада ошириш, давлат ва 
жамиятнинг ҳар томонлама ва жадал ривожланиши учун шарт-шароитлар яратиш, 
мамлакатимизни модернизация қилиш ҳамда ҳаётнинг барча соҳаларини 
либераллаштириш бўйича устувор йўналишларни амалга ошириш мақсадида 2017 - 
2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор 
йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси тасдиқланди
3
. 
Ушбу Ҳаракатлар 
стратегиясида иқтисодиётни ривожлантириш ва либераллаштиришнинг устувор 
йўналишлари алоҳида муҳим ўрин эгаллайди. Таркибий ўзгартиришларни 
чуқурлаштириш ҳисобига иқтисодиётнинг рақобатбардошлигини оширишда 
минтақада ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштиришни рағбатлантириш сиёсатини 
давом эттириш ҳамда, энг аввало, истеъмол товарлар ва бутловчи буюмлар 
импортининг ўрнини босиш, тармоқлараро саноат кооперациясини кенгайтириш 
Харакат дастурининг энг аҳамиятли вазифалари қаторидан ўрин олган.
Амалга оширилган иқтисодий ислоҳотлар давомида иқтисодий муносабатларда, 
энг аввало, мулкчиликка бўлган муносабатда туб ўзгаришлар рўй берди. 
Республикада хусусийлаштириш ва давлат тасарруфидан чиқариш бўйича илгари 
қабул қилинган дастурларни амалга ошириш ҳисобига кўп укладли иқтисодиёт аниқ 
3
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар 
стратегияси тўғрисида”ги ПФ-4947-сонли 
Фармони
. // Халқ сўзи. 8 февраль 2017 йил.

---

37 
қарор топди, иқтисодиётнинг нодавлат сектори мустаҳкамланди ва фаол роль ўйнай 
бошлади. 
Шу боис, Ҳаракатлар стратегиясининг мазкур йўналишида тизимли тадбирларни 
амалга оширишнинг муҳим шарти сифатида қуйидагилар белгиланган: 

хусусий мулк ҳуқуқи ва кафолатларини ишончли ҳимоя қилишни 
таъминлаш, хусусий тадбиркорлик ва кичик бизнес ривожи йўлидаги барча тўсиқ ва 
чекловларни бартараф этиш, унга тўлиқ эркинлик бериш, «Агар халқ бой бўлса, 
давлат ҳам бой ва кучли бўлади» деган тамойилни амалга ошириш; 

кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни кенг ривожлантириш учун қулай 
ишбилармонлик муҳитини яратиш, тадбиркорлик тузилмаларининг фаолиятига 
давлат, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи ва назорат идоралари томонидан ноқонуний 
аралашувларнинг қатъий олдини олиш; 

давлат мулкини хусусийлаштиришни янада кенгайтириш ва унинг тартиб-
таомилларини 
соддалаштириш, 
хўжалик 
юритувчи 
субъектларнинг 
устав 
жамғармаларида давлат иштирокини камайтириш, давлат мулки хусусийлаштирилган 
объектлар базасида хусусий тадбиркорликни ривожлантириш учун қулай шарт-
шароитлар яратиш; 

инвестиция муҳитини такомиллаштириш, мамлакат иқтисодиёти тармоқлари 
ва ҳудудларига хорижий, энг аввало, тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни фаол 
жалб қилиш; 

корпоратив бошқарувнинг замонавий стандарт ва усулларини жорий этиш, 
корхоналарни стратегик бошқаришда акциядорларнинг ролини кучайтириш; 

тадбиркорлик субъектларининг муҳандислик тармоқларига уланиши бўйича 
тартиб-таомил ва механизмларни такомиллаштириш ва соддалаштириш; 

мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиш жараёнларини тартибга 
солишда давлат иштирокини камайтириш, давлат бошқаруви тизимини 
марказлаштиришдан чиқариш ва демократлаштириш, давлат-хусусий шерикликни 
кенгайтириш, нодавлат, жамоат ташкилотлари ва жойлардаги ўзини ўзи бошқариш 
органларининг ролини ошириш. 
Иқтисодиётда давлатнинг иштирокини қисқартириш бевосита хусусийлаштириш 
жараёнлари орқали амалга оширилиб, у фойдаланилмаётган давлат мулки 
объектларини, жумладан, «ноль» харид қиймати бўйича сотиш жараёнларини янада 
соддалаштириш ҳамда бундай объектлар тадбиркорлик субъекти томонидан 
аниқланганда, уларни сотиб олиш юзасидан таклифларни қабул қилиш ва кўриб 
чиқиш тартибини белгилашни назарда тутади.
Янги кичик саноат зоналарини ташкил этиш ва фаолият юритаётганларининг 
самарадорлигини ошириш мақсадида: 
кичик саноат зоналари иштирокчиларининг зарурий муҳандислик-коммуникация 
тармоқларига уланиш ҳолатини танқидий ўрганган ҳолда тегишли чора-тадбирлар 
режасини тасдиқлаш; 
кичик саноат зоналарига уларнинг ихтисослашуви, ҳудуднинг ресурс 
салоҳиятини инобатга олган ҳолда, ишлаб чиқаришнинг тўлиқ циклини амалга 
оширувчи тадбиркорлик субъектларини жойлаштириш; 
инвестициявий лойиҳаларни амалга ошириш ва иштирокчиларга юклатилган 
мажбуриятларнинг ижроси юзасидан тизимли мониторинг олиб бориш; 
кичик саноат зоналари ҳудудида янги инвестициявий лойиҳаларни амалга 
оширишда тижорат банкларининг иштирокини кенгайтириш. 

---

38 
Ушбу тадбирларни амалга ошириш қулай инвестиция муҳити яратиш ва бу 
бўйича аниқ мақсадга қаратилган сиёсат олиб боришни тақозо этади. Бунда асосий 
эътибор иқтисодиётнинг устувор тармоқларидаги махсус инвестиция лойиҳаларини 
амалга ошириш учун хорижий сармояларни жалб этишга қаратилиши лозим. 
Ҳаракатлар стратегиясида 2017-2019 йиллар давомида 20 та лойиҳани амалга ошириш 
учун Осиё тараққиёт банки кредитлари ҳисобига 2,97 млрд. долл.ни жалб қилиш, 
Ислом тараққиёт банкининг 1,0 млрд. долл.дан кам бўлмаган миқдорда кредитларини 
жалб қилишни кўзда тутадиган инвестициявий лойиҳаларни амалга ошириш кўзда 
тутилган.
Жорий 2018 йилда умумий қиймати 1,0 млрд. долларлик 145 та ишлаб чиқариш 
қувватларини фойдаланишга топшириш орқали 75 дан ортиқ янги турдаги 
рақобатдош тайёр маҳсулотлар ўзлаштирилиши назарда тутилган. Мева-сабзавот ва 
гўшт-сут маҳсулотларини қайта ишлаш соҳасида 147 млн. долларлик 63 та лойиҳа, 
рангли ва қимматбаҳо металларни чуқур қайта ишлаш бўйича 217 млн. долларлик 6 
та лойиҳа, кимёвий хом ашёларни чуқур қайта ишлаш бўйича 25 млн. долларлик 2 та 
лойиҳа, углеводород хом ашёларини қайта ишлашни чуқурлаштириш бўйича 342 млн. 
долларлик 6 та лойиҳа, тайёр чарм-пойабзал маҳсулотлари ишлаб чиқаришни 
кенгайтириш бўйича 6 млн. долларлик 9 та лойиҳа, фармацевтика маҳсулотлари 
ишлаб чиқаришни оширишга йўналтирилган 24 млн.долларлик 7 та лойиҳа, қурилиш 
материаллари ишлаб чиқаришни янада кенгайтириш бўйича 151 млн. долларлик 29 та 
лойиҳа, тайёр тўқимачилик ва тикув-трикотаж маҳсулотлари ишлаб чиқаришни 
ошириш бўйича 178 млн. долларлик 15 та лойиҳа шулар жумласидан. Ушбу 
тадбирларни амалга ошириш саноат тармоқларидаги йирик корхоналарда ишлаб 
чиқарилаётган маҳсулотларнинг таннархини ўртача 8 фоизга қисқартириш ва 
рақобатдошлигини оширишга асос бўлади. 
Табиийки, мавжуд вазият яратилаётган шарт-шароитлар натижасида қуйидаги 
вазифаларни амалга оширишга тақоза қилади: 

хусусийлаштирилган корхоналар ишининг самарадорлигини уларни 
хусусийлаштирилгандан кейин қўллаб-қувватлаш; 

халқ хўжалиги тармоқларини таркибий қайта қуриш ҳисобига янги иш 
ўринлари, айниқса қишлоқ жойларда, барпо этиш; 

ички 
бозорни 
маҳсулот 
билан 
тўлдириш 
ва 
маҳсулотларнинг 
экспортбоплигини ошириш мақсадида рақобатли бозор муҳитини яратиш; 

минтақаларда бозор инфратузилмасини интенсив ривожлантириш ва унинг 
томонидан кўрсатиладиган хизматлар сифатини ошириш, унинг хўжалик юритувчи 
субъектлар билан алоқаларини мустаҳкамлаш; 

мулкдорларнинг самарали синфини яратиш; 

қимматли қоғозлар ва кўчмас мулкнинг тўла қимматли бозорини барпо этиш. 
Жаҳон тажрибаси барча соҳаларда сифатли ўсишни таъминловчи янгиликларни 
узлуксиз тарзда амалиётга жорий этиш жамият ва иқтисодий ривожланишнинг 
ҳаракатлантирувчи кучига айланганлигини кўрсатмоқда. Бугун ривожланишнинг 
инновацион моделлари ва “ақлли” технологиялар амалга оширилаётган мамлакатлар 
энг муваффақиятли ва барқарор ҳисобланади. Бундай мамлакатларнинг барқарор 
тараққиёти, уларнинг жаҳон бозорларида рақобатбардошлиги табиий ресурсларни 
экспорт қилиш ва жисмоний меҳнатдан фойдаланишга эмас, балки инновацион 
ғоялар ва ишланмаларга асосланади. Ушбу мамлакатларда инновацион ғоялар, 

---

39 
ишланмалар ва технологияларни жорий этиш бўйича давлат стратегиясининг ижроси 
шартли равишда “келажак вазирликлари” деб номланувчи махсус идоралар 
томонидан амалга оширилади.
2017 йил 22 декабрь куни Симпозиумлар саройида Ўзбекистон Республикаси 
Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисига 
Мурожаатномаси эълон қилинди. Президент кириб келаётган янги - 2018 йилни 
Ўзбекистонда “Фаол тадбиркорлик, инновацион ғоялар ва технологияларни қўллаб-
қувватлаш йили” деб эълон қилишни таклиф этди. 
“Бу масала бўйича кўп ўйладик, кўп маслаҳатлашдик. Йил давомида келган 
кўплаб мурожаатлар, фикр-мулоҳазалар эътиборга олинди. Иш ўринларини яратмасак 
одамлар биздан рози бўлмайди, кўп муаммолар бор йўл йўқ, свет, газ йўқ, ногиронлар 
қанча, ҳаммасини яшириб юрдик-ку? Ном қўйишда жуда ўйладим, натижа бериши 
керак, чиройли қилиб кўчага ёзиб қўйиш эмас бу. Янги фикр, ғоя, инновация бўлмаса, 
кейинги кунда юта олмаймиз, ҳар бир ҳоким буни билиши керак”
4
, деди Президент. 
Шу ўринда фаол тадбиркорлик деган тушунчага қисқача тўхталиб ўтиш зарур. 
Фаол тадбиркорлик бизнес фаолиятини инновацион, яъни замонавий ёндашувлар, 
илғор технология ва бошқарув усуллари асосида ташкил этадиган иқтисодий 
йўналишдир.
Бошқача қилиб айтганда, биз Ўзбекистонни ишлаб чиқаришда инновация ва 
интеллектуал ҳиссанинг юқори улуши бўлган барқарор бозор иқтисодиётига, 
замонавий ва глобал бозорда рақобатбардош саноатга, шунингдек, қулай 
инвестициявий ва ишчанлик муҳитига эга жадал ривожланаётган мамлакатга 
айлантиришимиз лозим. Қўйилган мақсадларга Ўзбекистонни ривожланишнинг 
инновацион моделига тўлиқ ўтказмасдан туриб эришиш мумкин эмас, бу мамлакатда 
инновацион фаолиятни давлат томонидан қўллаб-қувватлашнинг ҳамда давлат 
бошқаруви, иқтисодиёт устувор тармоқлари ва ижтимоий соҳага инновацион ғоялар, 
ишланмалар ва технологияларни амалда жорий қилишни рағбатлантиришнинг 
самарали тизимини яратиш заруратини тақозо этади.