3-tajriba ish Sof tug`ma elementlar, sulfidlar, galloidlar, oksidlar sinfiga oid minerallarni o`rganish ishning maqsadi

3-tajriba ish
Sof tug`ma elementlar, sulfidlar, galloidlar, oksidlar sinfiga
oid minerallarni o`rganish


ishning maqsadi: Tabiatda uchraydigan sof tug`ma elementlar, sulfidlar, galloidlar va oksidlar sinfiga mansub minerallar bilan tanishib ularni har taraflama organish, tog jinslari ichidan axtarib bilish va undan qaysi maqsadlarda foydalanishni organish. Talabalar tajriba mashg`uloti vaqtida qo`yidagi sinflardagi minerallar va ularning qisqacha ta`rifi bilan tanishadilar.
Qisqacha nazariy malumot
Umumiy tushuncha.Bu sinflarga mansub bolgan minerallarni ularning xar xil korinishlariga qarab xar xil turlarga bolish mumkin.
Minerallarning asosiy zamonaviy tasnifi ular ximiyaviy tarkibi kristall strukturasining bir – biriga bog’liqligiga qarab tasniflanadi. Ularning tashqi ko’rinishi hozirgi vaqtda rentgenometrik usul bilan o’rganilayotgan ichki strukturasini bir qisminigina namoyon eta olish mumkin.
Minerallarning ichki tuzilmasini deganimizda, ularni tashkil qiluvchi ximiyaviy elementlar atomlarining o’zaro bir–biriga bog’lanishi tushuniladi. Bunaqangi bog’lanishlarning bir necha tiplari mavjud:

1. 
   Kon turkumi bog’lanishning, ya'ni kation va anionlar bir – biriga shartli ravishda elektrostatik kuchlar ta'sirida tartibli turadi. Bu bog’lanish miqdorining juda ko’pchiligiga ta'luqli.
   
2. 
   Metal bog’lanishning bog’lanish turkumi, bunda kationlar umumiy elektron bulutlari bilan o’zaro o’ralgan bo’ladi. Bu turkumga sof tug’ma metallar va bir qancha sulfidlar kiradi.
   
3. 
   Gemopolyar bog’lanish turkumi, bunda atomlar tashqi elektronlarning umumiy qobig’i bilan bog’langan. Bunday bog’lanish olmos va ko’pchilik sulfidlarga ta'luqlidir.
   

Mineralogik tarkibi jihatdan tog' jinslari ikkiga bo'linadi.

1. 
   Monomineralli tog' jinslari.
   
2. 
   Polmineralli tog' jinslari.
   

Agar tog' jinslari bir mineraldan tarkib topgan bo'lsa monomineralli tog' jinsi deb ataladi. Masalan, olivinitlar, dunitlar, ohaktosh, kvarts, marmar.
Agar tog' jinslari bir necha mineraldan tarkib topgan bo'lsa polimineralli tog' jinslari deb ataladi. Ularga granit misol bo'la oladi, u kvarts, dala shpati, slyuda va amfibiol minerallardan tarkib topgan.
Tog' jinslarining tuzilishi deganda ularning struktura va teksturasi tushuniladi.
Tog' jinslarining strukturasi (tuzilishi) deganda ularning ichki jins hosil qiluvchi mineral zarralarining o'lchami, shakli, miqdoriy nisbati va zarralariningo'zaro bog'liqligi tushuniladi.
Deyarli hamma magmatik, metomorfik jinslar hamda kimyoviy yo'l bilan hosil bo'lgan cho'kindi jinslar kristallangan strukturaga ega bo'lsa ko'pgina cho'kindi jinslar chaqiq va gil strukturali bo'ladi.
Tog' jinslarining teksturasi ularni tashkil etuvchi mineral zarralarning jinsda fazoviy joylashishi va jinslarning yaxlitlik darajasiga aytiladi.
Minerаllаrning ishlаtilishigа qаrаb tuzilаdigаn klаssifikаtsiyasi: Mаsаlаn, qоrа mеtаllurgiya rudаlаri-gеmаtit, mаgnеtit, sidyerit, pirаlyuzit. Rаngli mеtаllurgiya rudаlаri: gаlеnit, sfаlyerit, хаl’kоpirit vа h.k.Gеохimik klаssifikаtsiya-minerаllаr tаrkibidаgа хаrаkterli elеmеntlаrgа аsоslаngаn.Minerаllаrning хimiyaviy klаssifikаtsiyasi bоshqа klаssifikаtsiyalаrgа ko’rа ko’prоq qo’llаnilаdi.
Biz umumiy geologiya to’g’risida A.G.Betextin taklif qilgan tasnif bo’yicha to’liq bo’lmasada bir necha bo’limlari va mineral sinflari bilan tanishib chiqamiz. Minerallar sof tug’ma elementlar, sulfidlar, galloid birikmalar, oksid va gidroksidlar, kislorodli tuzlar, karbonatlar, sulfatlar, vol’framat va molibdatlar, fosfatlar va silikatlar sinfiga bo’linadi.
Kimyoviy – turlashda minerallarning tarkibidagi kimyoviy elementlarning turiga qarab, kristalloximik tarkibiy tuzilishi, genetik turlashda ularning kelib chiqish holati, geoximik turlashda yer qa`rida butun bir kimyoviy elementlarning yer shari bo`yicha tarqalishi va geografik turlashda minerallarning geografik jihatdan yer shari bo`yicha taqsimlanishi.

1. 
   Sof tug’ma elementlar: oltin, oltingurgut, grafit
   
2. 
   Sulfidlar: sfalerit, pirit, galenit, kinovar
   
3. 
   Galloid birikmalar:galit, flyuroit, silvin
   
4. 
   Oksidlar va gidrooksidlar: gematit, kvars, korund, magnetit, limonit