3-sinf Tabiatshunoslik A. Bahromov,Sh. Sharipov,M. Nabiyev Ona tili va o`qish savodxonligi tuzuvchilari 1-2-sinf Iroda

Mahqdagi ma`lumotlar
 
:Amir Temurning o`z farzandlariga 
vasiyatida:”Men aql
-u ehson bilan 
olamni obod etibmen”
- degan 
ekan.Braziliyada bir daraxtda,bir vaqtning o`zida ham olma,ham yong`oq 
pishadi,mahalliy aholi uning bargi bilan tishlarini tozalaydi.Amir Temurning 
4-o`g`li Shohruh Samarqandda kutubxona qurdirgan,dunyoning turli 
burchaklaridan kitoblar keltirgan.Ulug`bekning onasi Gavharshodbegim 
bilimdon ayol bo`lgan.Ulug`bek 1924-yilda rasadxona qurdirib,unda 
sayyoralar sirini o`rgangan.Hozir ishlatilayotgan qog`oz 2000 yil ilgari 
Xitoyda ixtiro qilingan,keyinchalik Yaponiya va Osiyo mamlakatlari qog`oz 
ishlab chiqarishga erishgan,hozirgi kunda qog`ozning 600 dan turi bor.Zafar 
Diyor 1912-yilda Chust tumanining Samsoqtepa qishlog`ida tug`ilgan.Shoir 
38 yoshida og`ir kasallikdan vafot etgan.Toshkent,Samarqand,Buxoro,Xiva
shaharlari juda qadimdan duyoga mashhur bo`lib,Xitoydan 

---

Ispaniyagacha,Yevropadan Hind okeanigacha aloqada bo`lgan.Zog`cha 
kuzda 40 tacha yong`oqni yerga ko`mib qo`yadi va xohlagan vaqtida olib 
yeydi,38-39 tasini yeb hisobdan adashadi,qolgani bahorda unib 
chiqadi.Amerikada Braziliyada saayohlar daraxti bor,uning shoxi 
bo`lmaydi,katta yelpig`ichga o`xshagan barglarining tanaga tutashgan 
joyida chuquqrcha bo`lib bu yerda hamisha suv turadi,chanqab kelgan 
sayyohlar shu suvdan ichadilar.O`zbekistonda eng ulkan palov 2017-yil 17-
avgustda 50 nafar oshpaz 6 soat vaqt ajratgan,2 m kapgir,3 tonnalik 
o`choq,8000 litrli qozon Olmaliq kon metallurgiya korxonasida 
tayyorlangan.Palovga 1500 kg mol go`shti,400 kg qo`y go`shti,220 kg 
quyruq yog`I,1000 kg guruch,2700 kg sabzi,220 kg piyoz,440 litr o`simlik 
yog`i,57 kg tuz,100 kg no`xat,190 kg mayiz,5 kg zira,2 kg murch,1 kg 
zarchava,350 litr suv ketgan,tayyorlangan 7360 kg palov Ginnes rekordlar 
kitobiga kiritilgan.Shaxmat o`yini 1500 yil oldin Hindistonda paydo 
bo`lgan,dastlab “Chaturanga” deyilgan 4 kishi ishtirok etgan( “Chatur”
-to`rt 
degani) keyinchalik 2 kishi qatnashgan “Shatranj”(2 kishi) deb 
o`zgartirilgan.Shaxmat nomi Eronda vujudga kelgan 1986-yilda shaxmat 
bo`yicha jahon birinchiligi 100 yilligi nishonlandi.XVIII asrda futbol keng tus 
oldi,ba`zan o`yinda har bir tomondan 500 kishi maydonga tushardi,to`pni
ma`lum joyga eltga komanda g`olib hisoblangan,To`p qo`y terisidan 
tikilib,ichi lattalar bilan to`ldirilgan,XIX asrda futbol sport turiga kiritildi va 
13 ta o`yin qoidasi ishlab chiqildi.Fil xartumlilar oilasiga 
kiradi,Osiyo,Afrikada yashaydi,bo`yi 4 metr,vazni 5-8 tonna,bir kunda 100 
km yo`l yurishi mumkin,70-80 yil yashaydi.Beysbol Amerikada 
rivojlangan1999-yil O`zbekistonda beysbol federatsiyasi 
tuzildi,beysbolchilarimiz2001-yil xalqaro maydonga chiqishdi,Toshkentning 
Rohat ko`li bo`yida beysbolchilar shaharchasi qurilgan. 
Egalik qo`shimchalari
—
m,-im,-ng,-ing,si,-i,-miz,-imiz,ingiz,( lar)i. 
Egalik qo`shimchalari shaxs va narsa-buyumlarning qaysi shaxsga 
qarshliligini bildiradi.Tilda 3 ta shaxs bor: I shaxs-so`zlovchi - -m,-im,-
miz,-imiz
 II shaxs-tinglovchi 
–
ng,ing,-ngiz,-ingiz III shaxs-o`zga
—
i ,-si,-( lar ) i
Egalik qo`shimchalari gapda so`zlarni bir-biriga bog`laydi.

---

Ba`zi otlarga egalik qo`shimchasi qo`shilganda asosda quyidagicha tovush 
o`zgarishi yuz beradi: 
-
Unli tovush tushib qoladi - Undosh tovush almashadi 
-
Otlarga qo`shiladigan 
–
ning,-ni,-ga,-da,-dan qo`shimchalari kelishik 
qo`shimchalaridir.Otlarda oltita kelishik bor. 
Bosh k.kim? nima? qayer? qo`shimchasi yo`q
Qaratqich kelishigi -ning Tushum kelishigi-ni
Jo`nalish
—
ga,(-ka,-qa) O`rin-payt-da Chiqish-dan