3 Sana: Sinf: – sinf Fan: Kimyo. Mavzu

Olinishi va ishlatilishi. Kremniy (IV)–oksidini magniy, alyuminiy yoki uglerod bilan qaytarib kremniy olinadi:
SiO₂2Mg2MgOSi SiO₂2C2COSi
Kremniy ko‘plab qotishmalar olishda ishlatiladi. 4% kremniy tutgan po‘lat oson magnitlanish xususiyatiga ega bo‘lib qoladi. Undan transformatorlar, dvigatellar, generatorlar (elektrotexnik po‘lat) tayyorlanadi. 16% va undan ortiq kremniy tutgan po‘lat (kislotaga chidamli po‘lat) kimyoviy sanoatda apparat va uskunalar tayyorlashda ishlatiladi. Kristall holidagi toza kremniy radio–va elektrotexnikada yarim o‘tkazgich sifatida ishlatiladi. Ular Quyosh nurini elektr energiyasiga aylantiradi. Kremniyli quyosh batareyalari kosmik qurilmalarda energiya manbai sifatida qo‘llanadi.

Xrom - Cr, molibden - Mo va volfram – W, oltinchi gruppaning yonaki gruppacha d- elementlaridir. Ular atomlarining elektron konfigurasiyalari kuyidagicha yoziladi:

           Cr     Z=24             KLM 3S²3p⁶3d⁵4s¹            Mo    Z=42            KLM 4s² 4p⁶4d⁵5s¹

           W      Z=74            KLMW 5s²5p⁶5d⁴6s²   

Xrom, molibden, volfram yuqori xaroratda suyuqlanadigan og'ir metallardan xisoblanadi.

 Xrom, molibden va volfram uz birikmalarida asosan +3 va +6 ga teng oksidlanish darajalar namoyon qiladi.

Xrom. Xrom rudalaridan eng muximi xromli temirtosh (xromit, Fe(CrO₂)₂) bo'lib, uning tarkibida 15% dan 40% gacha xrom bo'ladi.

Xromning olinishi: xromli temirtoshni kaytarish yuli bilan ferroxrom xosil qilinadi:

            

Fe(CrO₂)₂ + 4CO  --> Fe + 2Cr + 4CO₂

 Ferroxrom xromning temirdagi eritmasi bo'lib, uning tarkibida 60-65% xrom va 4-6% uglerod bo'ladi.

Erkin xrom xosil qilish uchun xrom (III) - oksid alyuminiy bilan kaytariladi:

          

Sr₂O₃ + 2Al  = Al₂O₃+2Cr

 Bu usulda olingan xrom toza bo'lmay, uncha ozrok alyuminiy aralashib koladi. Shu sababli toza xrom olish uchun xrom (III)-oksid kremniy bilan kaytariladi:

            

2CrO₃ + 3Si  = 3SiO₂ + 4Cr
 Xrom tuzlarining suvdagi eritmalarini elektroliz qilish yoki xrom yodidni termik parchalash yuli bilan xam toza xrom olinadi. Xrom metali juda qattiq. Uning solishtirma og'irligi 7,2 g/sm³ ga teng. Xrom 1875⁰S da suyuqlanadi, 12530⁰S da qaynaydi. Xrom ximiyaviy jixatdan aktivligi kam element. Xromga odatdagi xaroratda kislorod xam, nam xam ta'sir etmaydi. Kizdirilganida esa uning sirti oksidlanadi. Yukori xaroratda kizdirilganda suv bugidan vodorodni sikib chiqaradi:

              

2Cr + 5H₂O --> 2Cr(OH)₂ + 3H₂
 Suyultirilgan xlorid va sulfat kislotalarda eriydi:

              

Cr + 2HCl = CrCl₂ + H₂ Cr + 3H₂SO₄ = Cr(SO₄)₃ + 3H₂
 Xosil bo'lgan xrom (II)-xlorid xavo kislorodi bilan oksidlanib xrom (III)-xloridga o'tadi:

             

4CrCl₂ + 4HCl + O₂ = 4CrCl₃ + 2H₂O