3. О‘rta Osiyoning qadimgi davr tarixiy geografiyasi Reja Tayanch iboralar

5. Miloddan avvalgi IV asr oxiri-milodiy IV asrning boshlarida О‘rta Osiyoning siyosiy va iqtisodiy geografiyasi

Miloddan avvalgi 323 yilda Aleksandr vafot etganidan sо‘ng uning lashkarboshilari va safdoshlari orasida saltanat uchun kurash boshlandi va makedoniyalik mahallliy zodagonlar О‘rta Osiyo xalqlarining siyosiy birligini yо‘qotish maqsadida mamlakatni mayda bо‘laklarga bо‘lib tashlaydilar. Miloddan avvalgi 312 yili Bobilda Aleksandrning yaqin dо‘sti va iste’dodli lashkarboshisi Salavk Nikatorga Bobil (Mesopotamiya) va uning sharqidagi mamlakatlar topshiriladi. Oradan kо‘p vaqt о‘tmay, u о‘zi hukmronlik qilayotgan mamlakatlarning chegaralarini keng aytirib, Sirdaryo va Hind daryosi naryog‘idagi yerlarni ham egallaydi, shu tariqa salavkiylar sulolasini boshlab beradi. Salavkiylar saltanati shakllandi, 64 yilgacha hukm surdi, ammo Markaziy Osiyoning ikki ulug‘ daryosi oralig‘i bu saltanat tarkibiga miloddan avvalgi III asr о‘rtasigacha kirmadi.

Miloddan avvalgi 250 yilga yaqin Salavkiylar saltanatining sharqida, Markaziy Osiyo hududida ikkita mustaqil davlat: Arshakiylar sulolasi boshqargan va poytaxti Nisa (hozirgi Ashxobod) bо‘lgan Partav (Parfiya) davlati, poytaxti Baxtar (Balx) bо‘lgan Yunon-Baxtar (Grek-Baktriya) podsholigi shakllandi.

Yunon-Baxtar podsholigi yuksak rivojlangan davrda hozirgi О‘zbekiston (Xorazm va Farg‘onadan tashqari), Tojikiston, Afg‘oniston va Pokiston yerlarini о‘z tasarrufiga olgan. Madaniyat nuqtai nazaridan Yunon-Baxtar podsholigi nodir hodisa bо‘lib, unda yunon yozuvi va tili tarqalgan edi.

Miloddan avvalgi II asr о‘rtalarida Yunon-Baqtriya davlati sharqdan kelgan kо‘chmanchi yueji qabilalar zarbasidan quladi. (Yunon manbalarining yozishicha, bu davlatga turli qabilalar tomonidan barham berilgan. Xitoy manbalarida esa Yunon-Baqtriya podsholigini faqatgina yuechji qabilalari istilo qilgan deb yozilgan.)

Markaziy Osiyoning qadimgi tarixida Kangxa davlati muhim о‘rin tutadi. Bu davlat miloddan avvalgi II—I asrlarda hukm surgan bо‘lib, Kesh Viloyatini ham о‘z ichiga olgan. Xitoy manbalarida bu davlatning nomi Kangyuy deb atalgan. “Avesto”da va qadimgi hind dostoni «Mahobhorat»da Markaziy Osiyoda yashagan “qanqa» elati eslatilgan. Firdavsiyning “Shohnoma”sida Turon shohi Afrosiyobning qal’asi Kangdez tilga olingan. Bu manbalarning hammasida u davlat Amudaryodan shimolda joylashganligi ta’kidlangan.