3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

 
 
 
 
5.3. 
Tayyor  mahsulotlarning hisobi 
 
Tayyor  mahsulot  deganda  ishlab  chiqarishning  barcha  texnologik  jarayonlaridan 
o‘tgan,  ortiq    qayta  ishlovni  talab  qilmaydigan,  o‘zining  sifati  bo‘yicha  davlat 
standartlariga,  texnik  shartlarga  javob  beradigan  va  omborxonalarga  qabul  qilingan 
tayyor buyumlar tushuniladi. 
Korxonaning  faoliyat  turiga  qarab  u  ishlab  chiqargan  tayyor  mahsulotlar  turlicha 
bo‘lishi mumkin. Masalan, mashinasozlik zavodining tayyor mahsuloti bo‘lib yengil yoki 
yuk  tashish  avtomobillari,  non  kombinatining  tayyor  mahsuloti  bo‘lib  –  non  va  non 
mahsulotlari, qishloq xo‘jalik korxonasining tayyor mahsuloti bo‘lib yetishtirilgan meva-
sabzavotlar va boshqa mahsulotlar hisoblanadi.  
Tayyor  mahsulotlar korxonada olib borilgan ishlab chiqarish jarayonining pirovard 
natijasi   hisoblanadi.  Ularni tayyorlashga ketgan harajatlar korxonaning ishlab chiqarish 
harajatlarini, shuningdek tayyor mahsulotning tannarxini tashkil qiladi. 
Tayyor  mahsulotlar  korxonalarning  aylanma  aktivlarining  muhim  turi  hisoblanadi. 
Ularning aylanish tezligi  talab va taklifga, sifatiga, ishlab chiqarilgan hajmiga, bahosiga 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
118 
va boshqa omillarga bog‘liq bo‘ladi. O‘z navbatida tayyor mahsulotlarning haridorligiga  
sotish  hajmi,  pul  tushumlari,  daromad  va  boshqa  ko‘rsatkichlar    bevosita  bog‘liqdir. 
Shuning uchun ham tayyor mahsulotlar buxgalteriya hisobining muhim ob’ektlaridan biri 
hisoblanadi. 
4-son BXMS ga muvofiq tayyor mahsulotlar quyidagi baholarda hisobga olinadi: 
•
 Ishlab chiqarishdan olinganda – haqiqiy tannarxi bo‘yicha; 
•
 Ta’sischilardan olinganda – kelishuv bahosida; 
•
 Qaytarib  bermaslik  sharti  bilan  bepul  kelib  tushganda  –  ekspert  yo‘li  bilan 
aniqlangan qiymatda; 
•
 Bahosini real aniqlash qiyin bo‘lgan buyumlar bo‘yicha- rejali (normativ) bahoda. 
•
 Haridorgirligini  yo‘qotgan,  sifati  past  yoki    shikastlangan  hollarda-  sof  sotish  
qiymatida ( tannarxdan past bo‘lgan qiymatda). 
Tayyor  mahsulotlar  qiymatini  baholash  xuddi  ishlab  chiqarish  zahiralari  kabi 
korxona  hisob  siyosatida  belgilangan    FIFO    yoki  AVEKO  usullardan  birida  amalga 
oshirilishi mukin.    
Mahsulot  tannarxi  ishlab  chiqarish  harajatlarini  hisobga  olish  va  tannarxni 
kalkulyatsiya  qilish  yo‘li  bilan  topiladi.  Kalkulyatsiya,  odatda  bir  xil  nomdagi 
mahsulotga (ish yoki xizmat turiga) tuziladi. Amaliyotda normativ (rejali ) kalkulyatsiya, 
haqiqiy tannarx kalkulyatsiyasi kabi kalkulyatsiyaning turlari keng ishlatiladi. 
 Normativ (rejali) kalkulyatsiyada   qabul qilingan mahsulot (ish, xizmat) birligining 
tannarxi  maxsus  tasdiqlangan  resepturalar  asosida  sarflanadigan  harajatlar    summasini  
ishlab  chiqarishga  mo‘ljallangan  mahsulot(ish,  xizmat)ning  soniga  bo‘lish  yo‘li  bilan 
topiladi.  Masalan,  100  porsiya    palov  (250  grammlik)  tayyorlash  uchun  resepturada 
quyidagi harajatlar ko‘zda tutilgan deylik: go‘sht –6 kg, guruch –25 kg, yog‘ –8 kg, sabzi 
–20  kg,  piyoz  –3  kg,  tuz  va  zirovarlar    -  1  porsiyaga    5  so‘m  miqdorida.  Ishlatiladigan 
masalliqlar  bozordan  sotib  olinadi.  Ushbu  shartli  ma’lumotlarga  ko‘ra    1  porsiya  
palovning  normativ(rejali) tannarxini kalkulyatsiyasi quyidagicha bo‘ladi.