3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

Likvidatsiya  harajatlari  –  asosiy  vositalarni  buzish  uchun  sarflangan  moddiy, 
mehnatga  haq  to‘lash  harajatlari,  ijtimoiy  sug‘urta  organlariga  ajratmalar,  turli  transport 
va boshqa xizmat harajatlari majmuasi. 
Sobiq  hisob  ta’limoti  va  amaliyotida  asosiy  vositalarning  amortizatsiyalanadigan 
qiymatini  aniqlashda  likvidatsion  qiymat  e’tiborga  olinmas  edi.  BXMS  №  5  «Asosiy 
vositalar» respublikada birinchi marta amortizatsiyalanadigan qiymatni aniqlashda asosiy 
vositalarni ko‘zda tutilishi mumkin bo‘lgan likvidatsion qiymatini hisobga olish tartibini 
belgiladi.  Likvidatsion  qiymatni  ko‘zda  tutish  mumkin  bo‘lgan  miqdorini  BXMS  ga 
muvofiq, korxonaning o‘zi mustaqil asosiy vositalarni qabul qilib olish vaqtida belgilashi 
mumkin. Likvidatsion qiymatni ko‘zda tutish majburiy hisoblanmaydi. Shuning uchun bu 
qiymat bo‘lmasligi ham mumkin. Bunday holda asosiy vositaning amortizatsiyalanadigan 
qiymati bevosita uning boshlang‘ich qiymatidan iborat bo‘ladi. 
 
 BXMS  №  5  «Asosiy  vositalar»ga  muvofiq  asosiy  vositalarni  yillik  amortizatsiya 
(eskirish) summasi (As) qo‘yidagicha aniqlanadi: 
•
 Qoldiq qiymat ko‘zda tutilgan asosiy vositalar bo‘yicha 
 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
66 
Boshlang‘ich qiymat – Likvidatsion qiymat 
As = ------------------------------------------------------------- 
             (1) 
Xizmat muddati 
 
 
•
 Qoldiq qiymat ko‘zda tutilmagan asosiy vositalar bo‘yicha 
 
Boshlang‘ich qiymat 
As = ------------------------------          
(2) 
Xizmat muddati 
 
Barcha asosiy vositalar bo‘yicha likvidatsion qiymatni belgilangan miqdorlari  yoki 
ularni  belgilanmaganligi  ham  korxonalarning  buyruq  bilan  tasdiqlangan  hisob 
siyosatlarida to‘liq o‘z aksini topishi lozim. 
Hisob  siyosatida  asosiy  vositalar  bo‘yicha  foydali  xizmat  muddati  ichida  jamlanib 
boruvchi  amortizatsiyani  (eskirishni)  hisoblash  usullari  ham  belgilab  olingan  bo‘lishi 
kerak.  
BXMS  №5  «Asosiy  vositalar»  ga  muvofiq  (p.23,24)    jamlangan  amortizatsiya 
(eskirish) ni hisoblash qo‘yidagi usullar bo‘yicha amalga oshirilishi mumkin: 
•
 Bir  maromda hisoblash; 
•
 Bajarilgan ish hajmiga proporsional hisoblash; 
•
 Xizmat yillari yig‘indisiga proporsional hisoblash (kumulyativ usul); 
•
 Kamayib boruvchi qoldiq qiymatdan hisoblash. 
Hisob siyosatida amortizatsiya (eskirish) ni hisoblashning u yoki bu usulini doimiy 
tarzda  tanlab  olish  yoki  har  to‘rtta  usulni  bir  vaqtning  o‘zida  u  yoki  bu  asosiy  vositalar 
bo‘yicha  belgilab  olish  mumkin.  Shuni  ta’kidlash  joizki,  ushbu  usullarni  qo‘llashda 
amortizatsiya  (eskirish)  summasi  turlicha  bo‘lishi  va  u  Soliq  Kodeksida  ko‘zda  tutilgan 
bir  maromda  hisoblab  chiqildan  miqdordan  kam  yoki  ko‘p  bo‘lishi  mumkin.  Shuning 
hisob  siyosatida  kam  yoki  ko‘p  hisoblangan  amortizatsiya  (eskirish)  summasini  soliqga 
tortish jihatlari ham aniq belgilab olingan bo‘lishi lozim. 
Amortizatsiya  (eskirish)  ni  hisoblash  usullarining  moxiyatini,  ularning  solik  solish 
bazasiga  ta’sirini  qo‘yidagi  misol    asosida  ko‘rib  chiqaylik.  Aytaylik,  avtomashinaning 
boshlang‘ich  qiymati  –  1000000  so‘m,  korxona  tomonidan  ko‘zda  tutilgan  likvidatsion 
qiymat  –  100000  so‘m,  xizmat  muddati  –  5  yil,  yillik  eskirish  me’yori  –  20%.  Texnik 
pasportida  xizmat  muddati  davrida  ko‘zda  tutilgan  ish  hajmi  (soatlarda)  –  10000  soat. 
Mashinaning haqiqatda ishlagan vaqti hisob ma’lumotlari bo‘yicha 1-yilda – 2000 soat, 
2-yilda – 3000 soat, 3-yilda – 2500 soat, 4-yilda – 1500 soat, 5-yilda – 1000 soat.