3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

 
 
  
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
6 
  1-BO‘LIM  
 
BUXGALTERIYA HISOBINING NAZARIY ASOSLARI 
 
 
1-bob. BUXGALTERIYA HISOBINING PREDMETI VA TAMOYILLARI 
 
 
 
        
 
     
1.1. Hisob tushunchasi, uning turlari va boshqaruvda tutgan o‘rni 
 
 
Har  qanday  jamiyatni  rivojlanishi  uni  boshqarishni  taqozo  etadi.  Boshqarish,  o‘z 
navbatida,  jamiyatning  turli  tarmoq  va  sohalarida  yuz  bergan  va  berayotgan  jarayonlar, 
xo‘jalik  faoliyatini  olib  borayotgan  sub’ektlarning  mablag‘lari,  ularni  tashkil  etish 
manbalari,  erishayotgan  natijalari  va  boshqa  jihatlari  to‘g‘risidagi  axborotlarni 
mavjudligiga  bog‘liq  bo‘ladi.  Bunday  axborotlarni  o‘zida  mujassamlashtiruvchi  vosita 
bo‘lib xo‘jalik hisobi hisoblanadi. 
Xo‘jalik hisobi negizida, ko‘rinib turibdiki, «xo‘jalik» va «hisob» so‘zlari yotadi. 
«Xo‘jalik»  deganda  ma’lum  maqsadlarga  yo‘naltirilgan,  o‘zining  bazisi  va 
ustqurmasiga ega bo‘lgan sub’ektlar tushuniladi. Xo‘jalik sifatida qaraladigan sub’ektlar 
bo‘lib  bir  butun  mamlakatning  o‘zi  va  uning  turli  tarkibiy  bo‘linmalari,  masalan, 
tarmoqlari,  sohalari,  mintaqalari,  hududlari,  vazirliklar,  birlashmalar,  korxonalar 
hisoblanadi.  Mamlakat  doiraisdagi  xo‘jalik  xalq  xo‘jaligi,  uning  eng  qo‘yi  bo‘g‘inidagi 
xo‘jalik  korxona  xo‘jaligi  deb  ataladi.  Iqtisodiyotning  yuqori  va  qo‘yi  bo‘g‘inlari 
o‘rtasidagi  xo‘jaliklarga  tarmoqlar,  sohalar,  birlashmalar,  viloyatlar,  tuman  va  shaharlar 
xo‘jaliklari kiradi. 
«Hisob»  -  bu  xo‘jalikda  yuz  bergan  va  berayotgan  hodisa  va  jarayonlar,  ularning 
natijalari  to‘g‘risidagi  axborotlarni  yig‘ish,  qayd  etish,  guruhlash  va  uzatish  tizimi. 
Demak,  hisobning  asosiy  mahsuli  bo‘lib  axborot,  hisob  yuritishning  asosiy  maqsadi 
bo‘lib,  bu  axborotlarni  aniq,  to‘liq  va  o‘z  vaqtida  yig‘ish,  qayd  etish,  guruhlash  va 
foydalanuvchilarga yetkazib berish hisoblanadi. 
Shunday  qilib,  ikki  so‘z  yig‘indisidan  tashkil  topgan  «xo‘jalik  hisobi»  xalq 
xo‘jaligining  turli  bo‘g‘inlarida  yuz  bergan  va  berayotgan  hodisa  va  jarayonlar,  ularni 
natijalarini  soniy  va  sifat  jihatdan  harakterlovchi  axborotlarni  yig‘ish,  qayd  etish, 
guruhlash va uzatish tizimidir. 
Xo‘jalik  hisobini  u  yoki  bu  belgilariga  qarab  turli  turlarga  ajratish  mumkin  (1-
chizmaga qarang). 
Xo‘jaliklarni  moliyalashtirilishiga  ko‘ra  ularda  yuritiladigan  hisobni  ikkiga  bo‘lish 
mumkin: korxona hisobi, byudjet hisobi. 
Korxona  deganda  o‘z-o‘zini  mablag‘  bilan  ta’minlaydigan,  mustaqil  faoliyat 
yuritadigan  xo‘jalik  tushuniladi.  Ularga  zavod  va  fabrikalar,  firmalar,  shirkatlar,  jamoa 
xo‘jaliklari,  qurilish  tashkilotlari,  banklar  va  boshqalar  kiradi.  Ushbu  xo‘jaliklarda 
yuritiladigan hisob korxona hisobi deb ataladi. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
7