3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

YII-bob. 
OLINADIGAN  SCHYOTLARNING (DEBITORLIK QARZLARNING ) 
HISOBI 
 
7.1.Olinadigan schyotlarning (debitorlik qarzlarning) mohiyati, turlari va  
                                            ular hisobining vazifalari 
 
 
Olinadigan  schyotlar  deganda  haridorlar  va  buyurtmachilarning    sotilgan  tovar-
moddiy  boyliklar,  bajarilgan  ishlar,  ko‘rsatilgan  xizmatlar  uchun,  shuningdek  turli 
yuridik va jismoniy shaxslarning ma’lum  maqsadlarda olgan mablag‘lari uchun korxona 
oldidagi  debitorlik  qarzlari  tushuniladi.  Buxgalteriya  hisobida  olinadigan  schyotlarni  
asosan muddati i harakteri bo‘yicha aks ettirish tartibi keng qo‘llaniladi. 
Muddat  belgisi  olinadigan  schyotlarni  turli  jihatlari  bo‘yicha  guruhlashga  imkon 
beradi, jumladan  hisobot davrlari, to‘lov va da’vo muddatlari, shuningdek kelib tushish 
ehtimoliga ko‘ra.  
Hisobot  davrlariga   ko‘ra olinadigan schyotlar   qisqa  muddatli ( bir  yilgacha)  va 
uzoq muddatli (bir yildan oshiq)  bo‘lishi mumkin. 
 To‘lov  muddatiga  ko‘ra  olinadigan  schyotlar  to‘lov  muddati  o‘tmagan  va  to‘lov 
muddati  o‘tib  ketgan  debitorlik  qarzlarga  bo‘linadi.  O‘zbekiston  Respublikasida  qabul 
qilingan tartibga asosan  90 kungacha olinmagan schyotlar muddati o‘tmagan, 90 kundan 
ortiq  muddatda  to‘lanmagan  schyotlar  to‘lov  muddati  o‘tib  ketgan  debitorlik  qarzlari 
bo‘lib hisoblanadi. Respublikamiz qonunlariga muvofiq 90 kundan to‘lov muddati oshib 
ketgan  debitorlik  qarzlariga  yo‘l  qo‘yganligi  uchun  xo‘jalik  yurituvchi  sub’ektlarning 
rahbarlari va bosh hisobchilari  ma’muriy  va moliyaviy ja’zoga tortiladi. 
Da’vo muddatiga ko‘ra olinadigan schyotlar da’vo muddati o‘tib ketmagan va da’vo 
muddati  o‘tib  ketgan  debitorlik  qarzlarga  bo‘linadi.  To‘lov  muddati  3  yildan  oshmagan 
olinadigan schyotlar da’vo muddati o‘tmagan debitorlik qarzlari, to‘lov muddati 3 yildan 
oshib  ketgan  olinadigan  schyotlar  esa  da’vo  muddati  o‘tib  ketgan  debitorlik  qarzlari  
bo‘lib  hisoblanadi.  Respublikamiz  qonunlariga  muvofiq  da’vo  muddati  o‘tib  ketgan 
debitorlik  qarzlari  balansdan  chiqarilishi  ,  da’vo  muddati  o‘tib  ketmagan  debitorlik 
qarzlari asossiz balansdan chiqarilmasligi lozim.  
Kelib  tushish  ehtimoliga    ko‘ra  olinadigan  schyotlar    kelib  tushushi  shubhali  va 
kelib  tushishi  shubhasiz  bo‘lgan  debitorlik  qarzlarga  bo‘linadi.  Shubhali  debitorlik 
qarzlar    deganda,  odatda,  inqirozga  uchragan,    faoliyatini    to‘xtatib  qo‘ygan  yoki 
umuman  yopilib  ketgan,  katta  miqdorda  kreditorlik  qarzlarga  ega  bo‘lgan,    to‘lov 
qobiliyatiga  ega  bo‘lmagan,  faoliyati  uchun  sud  va  prokuratura  organlari  oldida  javob 
berayotgan      yuridik  va  jismoniy    shaxslarning    korxona  oldidagi  qarzlari  tushuniladi. 
Shubhali  qarzlar    sud  organlari  orqali  o‘ndiriladi,  o‘ndirish  imkoniyati  bo‘lmaganda 
korxonaning zarariga olib boriladi.   
Harakteriga  ko‘ra      olinadigan  schyotlar  tovar  harakteridagi  va  notovar 
harakteridagi  debitorlik  qarzlarga  bo‘linadi.  Tovar  harakteridagi  olinadigan  schyotlarga 
bevosita  tovar  operatsiyalariga  dahldor  bo‘lgan  debitorlik  qarzlari,  masalan  haridor  va 
buyurtmachilarning  qarzlari,  ta’minotchilarning  olgan  avanslar  bo‘yicha  qarzlari  kiradi. 
Bevosita  tovar  operatsiyalari  bilan  bog‘liq  bo‘lmagan  olinadigan  schyotlar  notovar 
harakteridagi  debitorlik  qarzlari  hisoblanadi.  Ularga,  masalan,  xodimlarning  qarzlari, 
ta’sischilarning qarzlari, byudjet va ijtimoiy sug‘urta organlarining qarzlari va boshqalar 
kiradi. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
141 
Debitorlik  qarzlar  hisoblash  tamoyiliga  muvofiq  xo‘jalik  operatsiyalari  yuz  bergan 
sanadan  boshlab  tan  olinadi.  Tan  olingan  debitorlik  qarzlari    boshlang‘ich  (dastlabki) 
qiymatda va sof qiymatda baholanadi. Debitorlik qarzlar buxgalteriya hisobi schyotlarida 
boshlang‘ich qiymatida, balans va hisobotning boshqa shakllarida esa sof qiymatida aks 
ettiriladi