|
2.4.Хорижий мамлакатларда инновацион фаолиятни молиялаштириш.
Саноати ривожланган мамлакатларда фундаментал тадқиқотларни, инновацион
ишламаларни хусусан кичик инновацион бизнесни молиявий қўллаб қувватлашнинг турли
хил метод, шакл ва йўллари ишлаб чиқилан. Айниқса бу соҳада қуйидаги, яъни АҚШ,
Япония, Германия, Буюк Британия, Франция ва Канада каби мамлакатларнинг тажрибасини
ўрганиш мақсадга мувофиқдир. Ушбу давлатларда инновацион муаммоларни ечиш
тажрибасида ўзига хос хусусиятларга эга, шу билан бирга умумий ўхшашлик ҳам мавжуд,
яъни инновацион сиёсатни амалга оширида давлат фаол иштирок этади.
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
20
Ушбу давлатларда илмий техника сиёсатининг асосий молиявий дастури – давлат
бюджети маблағларидан фойдаланишдир. Ривожланган мамлакатларда миллий ижтимоий ва
инновацион харажатларнинг 20 % дан 50 % ача давлат бюджети ҳисобига молиялаштиради.
Илмий тадқиқот ва инновацион ишламаларга сарфланадиган харажатларни
давлатнинг умумий харажатлардаги улуши охирги 20 йил ичида қарийиб ўзгармасдан
қолмоқда. Яъни, ушбу харажатлар АҚШда 6-7 %, Германияда, Франция, Буюк Британия ва
Италияда 4-5 % ва Японияда 3-5 % ни ташкил қилмоқда. ИТТКИ молиялаштириш соҳасида
энг олдинги ўринда АҚШ туради. Ушбу мамлакатда 2002 йили фундаментал тадқиқотларни
ва инновацион ишламаларни ривожлантиришга 200 млрд. АҚШ доллари сарфланди.
Ушбу кўрсаткич Япониянинг ушбу соҳадаги кўрсаткичидан 2.2, Германиянинг 5,6 ва
Буюк Британиянинг ушбу соҳадаги кўрсаткичидан 8,7 марта катта. АҚШ, Япония,
Германия, Франция ва Буюк Британия мамлакатларида ўз илмий тадқиқот ишларига
сарфланадиган маблағлар жаҳон бўйича фанга сарфланадиган харажатларнинг 80 % ни
ташкил этади.
Инновацион фаолиятни молиялаштришнинг муҳим кўрсаткичи бўлиб ялпи ички
маҳсулотдаги ИТТКИ сарфланадиган маблағларнинг улуши ҳисобланади. Ушбу кўрсаткич
АҚШда - 2,45 %, Буюк Британияда - 2,2 %, Японияда – 3%, Францияда – 2,4 %, Германияда -
2,4 %, Германияда – 2,3 % ни ташкил қилади. Ушбу кўрсаткич бошқа ривожланган
мамлакатларда яъни, Швецияда -3, Филландия–2,3 %, Голландия – 1,9 %, Канада – 1,55 %,
Испания – 0,91 %, ХХР –0,82 %, Грецияда – 0,62 % ни ташкил этади.
Ривожланган мамлакатларда ИТТКИ сарфланадиган харажатларнинг тузилиши
турлича. Бу биринчи навбатда давлат инновацион сиёсатнинг устиворлиги ва инновацион
жараёнга хусусий секторнинг жалб этиш даражасига боғлиқ. Яъни, Ғарбий Европа
мамлакатларида фундаментал тадқиқотларга сарфланадиган харажатларнинг улуши АҚШ ва
Японияга нисбатан юқори. Масалан, ИТТКИга сарфланадиган харажатлар таркибида
фундаментал тадқиқотлар сарфланадиган харажатларнинг улуши АҚШда – 1,6 % ни ташкил
қилади, Японияда – 15 %, Францияда – 21 % дан юқори ва Германияда –23 %.
Инновацион ишламаларнинг молиявий манбаи бўлиб давлат ва хусусий сектор
ҳисобланади. Иқтисодий ривожланган мамлакатларда ИТКТИ асосий молиявий манбаи
бўлиб, хусусий сектор ҳисобланади, АҚШда, Японии, Германия ва Францияда илмий
тадқиқот ва техник ишламаларни молиялаштирилган жами маблағнинг 48–72 % хусусий
секторга тўғри келади. Ушбу мамлакатларда жами илмий тадқиқот ва инновацион
ишламаларнинг 60–75 % хусусий секторда бажарилади: шу жумладан амалий
тадқиқотларнинг 70 % дан ва тажриба конструкторлик ишларнинг 90 % дан ошиғи.
Ривожланган мамлакатларда давлат сектори муҳим манба ҳисоблансада, аммо
инновацион ишланмаларни амалга оширишда ва молиялаштиришда иккинчи даражали
ўринни эгаллайди. Унинг улуши кўпчилик ривожланган мамлакатларда, хусусий секторга
нисбатан 1,3 – 2,5 марта кам. Ушбу кўрсаткич Францияда 42 %, Германияда – 37 %, АФШда
– 36 %, Японияда – 21 % ни ташкил қилади. Давлат секторининг ИТТКИ бажаришдаги
улуши, уларни молиялаштиришга нисбатан ҳам кам ва ривожланган мамлакатлардан
олинган илмий ва инновацион ишлар умумий ҳажмининг 10–21 % ташкил қилади.
Инновацион фаолиятни молиялаштиришда олий ўқув юртларнинг улуши жуда оз ва
Германия 0 % ни ташкил қилса, Японияда .нг юқори 6,5 % ни ташкил қилади. Аммо, ўқув
юртларининг ИТТКИ ўтказишдаги улуши, уларни молиялаштришга нисбатан анча юқори ва
17–20 % ни ташкил қилади. Бундан ташқари олий ўқув юртларида фундаментал
тадқиқотларнинг улуши 55–80 % ни ташкил қилади.
АҚШда инновацион тадбиркорликни қўллаб қувватлаш бўйича кичик бизнес ишлари
бўйича Администрация, Миллий илмий фонд, НАСА, университетлар, тармоқ вазирликлари
шуғулланади. Ушбу ишларни Германияда иқтисод вазирлиги, илмий тадқиқот ва
технологиялар вазирлиги, саноат тадқиқот асссоциация федерацияси, Патент маркази амалга
оширади; Франция – иқтисод вазирлиги, тадқиқот натижаларини жорий қилиш бўйича
миллий агентлик, Илмий техник фонд; Японияда – кичик бизнесни молиялаштириш
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
21
корпорацияси, таваккал тадбиркорлик маркази; халқ молиявий корпорацияси; Италияда –
технологик янгиликлар маркази ва тижорат банклари, суғурта фондлари билан биргаликда
кичик инновацион бизнесни қўллаб қувватлаш бўйича миллий дастурларнинг
муваффақиятли амалга ошириш учун керакли замин яратаяптилар.
Do'stlaringiz bilan baham: |
