3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

5.3.-reja Xo’jalik operatsiyalari ta'sirida balansda ro’y beradigan o’zgarishlar. 
Buxgalteriya  balansi  har  bir  belgilangan  davrning  1-  kuniga  to’ziladi.  Xo’jalik 
faoliyatini yuritishda xo’jalik mablag’larining tarkibi va hajmi o’zgarib boradi. Buxgalteriya 
balansining xo’jalik operatsiyalari ta'sirida ro’y beradigan o’zgarishlarni misol va formulalar 
orqali ko’rib chihamiz. 
 
«Umid»  ishlab  chiqarish  korxonasining  dastlabki qisqartirilgan balansi 
 
Aktiv  
 
O’gari 
shgacha 
bo’lgan 
summa  
O’gar 
ish+ ;--  
O’zgarish- 
dan 
keyingi 
summa  
passiv  
 
O’zgarish 
-gacha 
bo’lgan 
summa  
O’zgari
sh + ;--  
O’garih- 
dan keyingi 
summa  
 
Asosiy 
vosit.  
701000     
701000  
Ustav 
fondi  
1476000     
1476000  
Mater 
iallar  
250000     
250000  
Fond  
 
400000  
  
400000  
Kassa 
25000  
  
25000  
Bank.ki 
ska 
mud.kre 
diti  
 
450000  
  
450000  
hisob 
1550000     
1550000  
Mol 
200000  
  
200000  
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

kitob 
Schyoti  
 
yetkazib 
beruv- 
chi bila n 
h.k.  
Balans   2526000     
2526000  
Balans  
2526000     
2526000  
 
Faraz  qilinayotgan  barcha  xo’jalik  operatsiyalarini  4  guruhga  ajratamiz  va  ularning 
xususiyatlarini  yozib  qo’yamiz.  Aktivni  A,  passivni  P,  biz  balansda  belgilashimiz  zarur 
bo’lgan xo’jalik operatsiyasini X harfi bilan belgilaymiz. 1-o’zgarish formulasi 
A+X-X+P 
Birinchi o’zgarish balansning  aktiv tomonida  bo’lib bunda  bir schyotdagi  summaning 
ko’payishi ikkinchi bir schyotdagi summaning kamayishi bilan balansning aktiv tomonidagi 
umumiy summaga ta'sir etmaydi va muvozanatni saqlaydi. 
Misol:  hisob  kitob  schyotidan  kassaga  500000  so’m  naqd  pul  olindi  bu  1-o’zgarish 
balansda quyidagicha bo’ladi. 
Balans 
 
(Birinchi operatsiyadan so’ng) 
aktiv  
 
O’gari 
shgacha 
bo’lgan 
summa  
 
O’zga 
rish  
+- ;-  
O’zgarishd 
an keyingi 
summa  
 
Passiv  O’zgarish 
gacha 
bo’lgan 
summa  
 
O’
gar 
ish
+ ;-
-  
O’zgarishd
a n keyingi 
summa  
Asosiy 
vosit.  
701000     
701000  
Ustav 
fondi  
 
1476000  
  
1476000  
Mater 
iallar  
250000     
250000  
fonda  
 
400000  
  
400000  
Kassa 
25000  
+500
000  
525000  
Bank. 
qisqa  
450000  
   450000  
  
  
  
  
mud. 
kredi  
ti  
  
     
Hisob  
 
1550000   -
5000
00  
1050000   Mol  
200000  
   200000  
Kitob  
  
  
  
 
  
     
Schyoti 
  
  
  
Yetkazib 
beruvchi.  
bilan n.k.  
 
  
     
Balans  
2526000   0  
2526000   Balans  
2526000      2526000  
 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

2-o’zgarish formulasi 
A+P=X-X 
 
2-o’zgarish  buxgalteriya  balansining  passiv  tomonida  bo’lib  bunda  ham  bir  schyotning 
summasini ko’payishi ikkinchi bir schyotning summasini kamayishi bilan balansning passiv 
tomonidagi  umumiy  summaga  ta'sir  etmaydi  va  muvozanatni  saqlaydi  Misol:  Korxona 
foydasidan Ustaf fondini ko’paytirish uchun 100000 so’m ajratildi. Bu 2-o’zgarish balansda 
quyidagicha bo’ladi. 
 
 
 
 
 
Balans 
(Ikkinchi operatsiyadan so’ng) 
Ak- 
tiv 
O’gar 
ishga- 
cha bul- 
gan 
summa  
•o’zga- 
rish + :-- 
o’zgarishd
an keyingi 
summa 
Passiv 
O’zgarish- 
gacha bo’lgan 
summa  
 
O’zga-
rish+ ;--  
O’zgarish
dan 
keyingi 
summa  
 
Aso 
siy 
vosita, 
701000     
701000  
Ustav 
fondi  
 
1476000  
+100000   1576000  
Mat 
yerial 
250000     
250000  
Fonda  
 
400000  
-100000   300000  
Kassa  
 
25000   +500000   525000  
Bank.ki 
ska ud.kre 
diti  
450000  
  
450000  
Xis ob 
kit ob 
Schyo 
ti 
155000   -500000   1050000   Mol 
yetkazib 
beruvchi 
Bilan h.k.  
 
200000  
  
200000  
Bal 
ans  
252600
0  
0  
2526000   Balans  
 
2526000  
0  
2526000  
3-o’zgarish formulasi: 
A+X=P+X 
3-o’zgarish buxgalteriya balansining aktiv va passiv tomonlarida bo’lib ikkala tomonga 
ham  bir  xil  summalarning  kushilishi  natijasida  aktiv  va  passiv  tomondagi  umumiy 
summalarga ta'sir etib shu qo’shilgan summalar hisobiga ko’payadi. 
Misol: Mol yetkazib beruvchilardan omborga 150000 so’mlik materiallar qabul qilindi. Bu 3-
o’zgarish balansda quyidagicha bo’ladi. 
Balans 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

(Uchinchi o’zgarishdan so’ng) 
aktiv 
O’zgari 
shgacha 
bo’lgan 
summa  
O’zgarish+ 
;--  
O’gari 
shdan 
keyingi 
summa  
 
Passiv  
 
O’zgari 
shgacha 
bo’lgan 
summa  
O’zgarish+  O’zgari 
shdan 
keyingi 
summa  
 
Aso- 
siy 
vosit.  
701000     
701000   Ustav 
fondi  
 
1476000   +100000   1576000  
Mater 
iallar  
250000   +150000   400000   Fond  
 
400000   -100000  
300000  
Kassa  
 
25000  
+500000   525000   Bank.ki 
ska mud-
krediti  
 
450000     
450000  
Hisob 
kitob 
Schyota 
 
1550000   -500000  
1050000   Mol 
yetkazib 
beruvchi 
Bilan h.k  
 
200000   +150000   350000  
Balans  
 
2526000   +150000   2676000   Balans  
 
2526000   +150000   2676000  
 
4-o’zgarish formulasi A-X=P-X 
4-o’zgarish buxgalteriya balansining aktiv va passiv tomnlarida bo’lib ikkala tomondan ham 
bir xil summalarning kamayishi hisobiga buxgalteriya balansining aktiv va passiv tomonidagi 
umumiy summalarga ta'sir etib shu kamaygan summalar hisobiga kamayadi. 
Misol: hisob kitob schyotidan bankning qisqa muddatli krediti to’landi 300000 so’m. 
Bu 4-o’zgarish balansda quyidagicha bo’ladi. 
 
 
 
Balans 
(To’rtinchi o’zgarishdan so’ng) 
 
vaqti  
 
O’zgari 
shgacha 
bo’lgan 
summa  
O’zgarish 
+ ;--  
O’zgari 
shdan 
keying i 
summa  
Passiv  
 
O’gari 
shgacha 
bo’lgan 
summa  
O’zgarish 
+ ;--  
O’gari 
shdan 
keyingi 
summa  
 
Aso- siy 
vosit.  
701000     
701000   Ustav 
fondi  
 
1476000   +100000   1576000  
Mate- 
250000   +150000   400000   Fond 
400000   -100000  
300000  
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

riallar  
 
Kassa   25000  
+500000   525000   Bank. 
qisqa mud. 
krediti  
450000   -300000  
150000  
Hisob 
kitob 
Schyoti  
 
1550000   -500000 -
300000  
750000   Mol 
yetkazib 
beruvchi. 
bilan h.k.  
200000   +150000   350000  
Balans  2526000  -150000 
2376000 
Balans 
2526000  -150000 
2376000 
 
 
Tayanch iboralar: 
Buxgalteriya balansi. 
Balansning aktiv tomoni. 
Balansning passiv tomoni. 
uzoq muddatli aktivlar. 
Oborot aktivlar. 
Uz mablag’lar manbalari. 
Majburiyatlar. 
Mavzu bo’yicha savollar. 
1 .Buxgalteriya balansi, uning to’zilishi va mazmuni. 
2.Xo’jalik operatsiyalari ta'siri ostida balansda ro’y beradigan o’zgarishlar. 
3.Buxgalteriya balansining aktiv tomonini izohlang. 
4.Buxgalteriya balansining passiv tomonini izohlang. 
5.Balans moddasi nima?