3-Mavzu. Tayanch-harakat apparatining yosh xususiyatlari va gigiyenasi. Ovqat hazm qilish tizimining yosh xususiyatlari va ovqatlanish gigiyenasi. Ayiruv va nafas tizimlarining yosh xususiyatlariva gigiyenasi

 
Suyak hujayrasi va suyak tarkibidagi moddalar
Suyak hujayralari uzoq davom etadigan jarayonlar(protses) orqali bir-biri 
bilan bog`langan. Ular hamma tomondan tarkibi va joylashishi noodatiy bo`lgan 
suyak atrofidagi(hujayralararo matriks) moddalar bilan o`ralgan. Hujayralararo 
matriks kollagen tolalarga juda boy, ular organik tuzlar (kalsiy tuzlari, ayniqsa kalsiy 
fosat va kalsiy karbonat) bilan boyitilgan bo`ladi. Bular suv (20-25%), organic 
moddalar (25-30%) va anorganik moddalar (50%). Minerallar kristallar shaklida 
to`planadi va suyakka o`ziga xos fiziologik qattiqlik beradi. U intensive metabolitik 
jarayonlarni osonlashtiradigan o`ziga xos qon-tomir tizimiga ega bo`lib, bu 
suyaklarga biologik o`zgaruvchanlik xususiyatini beradi. Bukilmaydigan juda qattiq 
suyak materiallari yashovchan bo`lib, tanada stress kechayotgan paytdagi 

---

o`zgarishlarga osonlik bilan moslasha oladi. Anorganik va organic moddalar 
aralashib ketgan va ularni faqatgina mikroskopik tekshiruvlar natijasida farqlash 
mumkin. 
Agar suyak kuydirilsa, faqatgina anorganik mineral skeletonlar qoladi va 
suyak mo`rt bo`lib qoladi. Agar suyak kislotaga botirilsa, unda faqatgina organik 
moddalar qoladi va suyak rezinadek egiluvchan bo`lib qoladi
1
. 
Skelet - bosh, umurtqa pog‘onasi, elka kamari, ko‘krak qafasi, chanoq va qo‘l 
oyoq skelet qismlaridan tashkil topgan. 
Umurtqa pog‘onasi 33-34 umurtqalardan tashkil topgan bo‘lib, bulardan 7 tasi 
bo‘yin, 12 ta ko‘krak, 5 ta bel, 5 ta dumg‘aza va 4-5 ta dum umurtqalaridir. Katta 
odam umurtqa pog‘onasi 4 ta egrilikdan iborat. 1-chi egrilik bo‘yin qismida oldinga 
qarab bo‘rtib chiqqan. 2-chi egrilik ko‘krak qismida orqaga qarab, 3-chi egrilik bel 
qismida oldinga qarab, 4-chi egrilik dum va dumg‘aza qismida orqaga qarab bo‘rtib 
chiqqan. Bog‘cha yoshining oxirida umurtqa pog‘onasining egriliklari hosil bo‘ladi. 
O‘smirlik davrida bel egriligi vujudga keladi. Odamning 23-26 yoshida umurtqaning 
barcha qismi suyaklanadi.
Ko‘krak qafasi 12 juft qovirg‘alar va tush suyagining birikishidan hosil 
bo‘ladi. Ko‘krak qafasining shakli 2 xil: uzun ensiz va qisqa keng. Ko‘krak 
qafasining asosiy shakllari konussimon,ssilindirsimon va yassi bo‘lishi mumkin.
Qo‘l skeleti elka kamarining suyaklari – ko‘rak va o‘mrov, bilak, tirsak, 
pancha suyaklaridan iborat. Elka suyagi 20-25 yoshda, bilak suyagi 21-25 yoshda, 
tirsak suyagi 21-24 yoshda, kaft usti suyaklari 10-13 yoshda, kaft suyaklari 12 
yoshda, barmoq; falanga suyaklari 9-11 yoshda suyaklanadi. U narsa ta’lim – 
tarbiya, Mehnat, jismoniy tarbiya, rasm solish va yozishda e’tiborga olinishi kerak. 
Oyoq skeletiga chanoq kamarining suyaklari va son suyagi, boldir suyaklari 
va pancha suyaklari kiradi. Chanoq suyaklarining suyaklanishi jismoniy tarbiya va 
Mehnatda e’tiborga olinishi kerak. Chanoq suyaklari notog‘ri birikishi uzoq muddat 
notog‘ri o‘tirish, tik yurish, og‘ir yuk ko‘tarish, ovqatlanishning etarli bo‘lmasligi 
1Anatomy of the Human Body.Henry Gray.Nega Assefa Alemaya University Yosief Tsige Jimma University.In collaboration with the Ethiopia Public Health Training Initiative, 
The Carter Center, the Ethiopia Ministry of Health, and the Ethiopia Ministry of Education 2003.455-499 betlar mazmun mohiyatidan foydalanildi.

---

natijasida vujudga keladi. Son va kapa, kichik boldir suyaklari 20-24 yoshda kaft 
oldi suyaklari 17-21 yoshda, oyoq pancha falangalari 15-21 yoshda to‘liq 
suyaklanadi. Oyoq panjasi uzoq muddat tik turish, tor oyoq kiyim kiyishganda oyoq 
panjasi tekislanadi va tekis pancha kasali vujudga keladi.