3-mavzu: rivojlanish falsafasi

Qonun deb voqelikdagi buyum va hodisalar o‘rtasidagi muhim, ichki, zaruriy, takrorlanadigan, Ob’ektiv bog‘lanishlarga aytiladi. Muhim bo‘lmagan, tasodifiy bog‘lanishlar qonuniyatli bog‘lanishlar emas.
Fan uchun qonuniyatli bog‘lanishlarni o‘rganish muhimdir. Fanning vazifasi qonuniyatni aniqlash va qonunni ochishdir. Qonunlar xilma-xil bo‘ladi: tabiat qonunlari, jamiyat qonunlari, mantiq qonunlari, fan qonunlari va falsafiy-dialektik qonunlar.Ta’sir doirasiga ko‘ra qonunlar xususiy, umumiy va eng umumiy bo‘ladi. Taraqqiyot qonunlari eng umumiy qonunlar sirasiga kiradi. Nemis faylasufi Gegel ana shunday qonunlardan uchtasini ochgan. Ular quyidagilar:

1. 
   Miqdor va sifat o‘zgarishlarining o‘zaro bir-biriga o‘tish qonuni.
   
2. 
   Qarama-qarshiliklar birligi va kurashi qonuni.
   
3. 
   Inkorni inkor qonuni.
   

Taraqqiyot va o‘zaro bog‘lanishlarning asosiy bo‘lmagan qonunlari ham bor. Ularni odatda kategoriyalar deb yuritiladi. Ular juft kategoriyalardir. Kategoriyalarning o‘zaro qonuniy bog‘lanishlarini ham Gegel ochgan.
Har bir fanning kategoriyasi bo‘lganidek, falsafaning ham kategoriyalari mavjud. Kategoriya deb buyum va hodisalarning eng muhim va eng umumiy xossalarini, tomonlari va munosabatlarini aks ettiruvchi tushunchalarga aytiladi.
Kategoriyalar toq, juft yoki hamnisbat bo‘lishi mumkin. Toq kategoriyalar: borliq, substansiya, materiya, ong, harakat va boshqalar. Hamnisbat kategoriyalar: ayrimlik, xususiylik va umumiylik, sistema, struktura va element.
Juft kategoriyalar: ayrimlik va umumiylik; sabab va oqibat; mazmun va shakl; zaruriyat va tasodif; mohiyat va hodisa; qism va butun; imkoniyat va voqelik.
Gegel «Mantiq fani» asarida asosiy qonun va kategoriyalarni ta’riflagan. Uningcha, dialektika (taraqqiyot to‘g‘risidagi ta’limot), mantiq va bilish nazariyasi bir biriga mos tushunchalardir.Taraqqiyotning falsafiy mazmunini, mohiyatini ochishda unga zid bo‘lgan bir qator tushunchalar ma’nosini bilib olish lozim. Metafizika, eklektika, dogmatizm, indeterminizm, sofistika, regress ana shunday tushunchalardan hisoblanadi.