3-mavzu: rivojlanish falsafasi

Mohiyat va hodisa. Inson kundalik hayotida minglab turli tuman hodisalarga duch keladi. Masalan, ertalab uydan tashqari chiqsangiz, yer sathining xo‘l bo‘lganini, daraxtlarda mayda suv zarrachalari yaltirab turganini ko‘rasiz. Bu hodisa bo‘lib, uning mohiyati kechasi yomg‘ir yoqqanligidir. Biror joyda quyuq tutun buralib chiqayotganini ko‘rasiz. Bu hodisa bo‘lib, mohiyati esa yong‘indir.Hodisa mohiyatning sezgilar yordamida bilish mumkin bo‘lgan yuzasida yashovchi belgi va xususiyatlaridir. Hodisada mohiyat yashiringan bo‘ladi. Mohiyat esa narsa- hodisalarning mazmunini tashkil etuvchi ichki, zaruriy, barqaror bog‘lanishlar majmuidir. Masalan, istiqlolning mohiyati - millatning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-g‘oyaviy, madaniy-ma’naviy mustaqilligidir. Fuqarolik jamiyati va huquqiy-demokratik davlatning mohiyati - xalq irodasi, erkin-emin saylovlarda va davlatni boshqarishdagi ishtirokidir.
Mohiyat va hodisa aloqasi shundayki, hodisa mohiyatli, mohiyat hodisalidir. Mohiyat hodisada ifodalanadi. Ammo hamma vaqtda ham hodisa va mohiyat bir-biriga mos tushmasligi mumkin. Hodisa yuzada yashaydi, uni payqash oson, mohiyat yashirin bo‘ladi, shuning uchun uni ochish va bilish qiyin. Hodisa mohiyatga qaraganda xilma-xil va o‘zgaruvchan bo‘ladi. Mohiyat turg‘unroq, nisbiy barqarordir. Ammo u ham o‘zgarib turadi. Masalan, odamning kiyinishi, tashqi ko‘rinishi uning mohiyatini ifodalamasligi, aldashi ham mumkin. Shunga qaramay odamning mohiyati uning xatti-harakati, yurishi, kiyinishi, do‘stlar davrasida namoyon bo‘ladi. «Sen do‘stlaringning kimligini ayt, men sening kimligingni aytib beraman», degan maqol mohiyatning hodisada namoyon bo‘lishini yaqqol ko‘rsatadi. Mohiyat narsani narsa, buyumni buyum qilib turgan narsa, mohiyat o‘zgarsa buyum ham o‘zgaradi.Fanning vazifasi mohiyatni ochishdan iborat. Bilim hodisani o‘rganishdan boshlanadi, so‘ng mohiyat bilib olinadi. Birinchi tartibdagi mohiyatdan ikkinchi tartibdagi mohiyat bila borish tufayli bilim chuqurlashadi. Mohiyatni bilish narsa, jarayonning paydo bo‘lishi, rivojlanishi sababini, uning muhim hususiyatlarini bilib olishga yordam beradi.