3-mavzu. O‘zbekiston respublikasi mustaqilligining e’lon qilinishi va uning tarixiy ahamiyati mavzuni o‘rganishdan maqsad

Asosiy masalalar (Reja): 

1. Mustaqillik  arafasida  respublikadagi  ijtimoiy-iqtisodiy  va  siyosiy  ahvol. 

O‘zlikni anglashga intilishning kuchayishi. 

2. Mustaqillikning  e’lon  qilinishi  va  O‘zbekiston  Respublikasining  tashkil 

etilishi. 

3.Mustaqillikning  ilk  davrida  davlat  suverenitetini  mustahkamlash  yo‘lidagi 

sa’y-harakatlar. 

 

1. Mustaqillik  arafasida  respublikadagi  ijtimoiy-iqtisodiy  va  siyosiy 

ahvol. O‘zlikni anglashga intilishning kuchayishi. 

Mustaqillik  tushunchasi  o'zida  azaldan  insoniyatning  orzu-umidlarini,  armon 

va  iztiroblarini  mujassam  etgan.  Darhaqiqat,  inson  tabiatning  gultoji  sifatida 

hamisha ozodlik va hurriyatga intilib yashaydi. U hamisha har jihatdan o'zini erkin 

his  qilishga,  ozod  yashashga,  tahlikasiz  turmush  kechirishga  ehtiyoj  sezadi. 

Shuning  uchun  ham  kishilik  tarixi  turli  davrlarda  Yer  sharining  barcha  min-

taqalarida  ozodlik  uchun  kurashni,  shaklan  turlicha,  mohiyatan  o'xshash  bo'lgan 

hurriyatga intilish hodisalarini ko'p ko'rgan. 

XX  asrning  80  yillari  oxiriga  kelib  SSSR  tarkibidagi  respublikalar 

suverentetini  va  inson  hukuklarini  poymol  kilgan  ma’muriy  buyruqbozlik  tizimi 

o‘z  davrini  o‘tab  bo‘lganligi  yanada  yaqqolroq  namoyon  bo‘la  boshladi.  Bu  hol 

o‘zbek xalqining mustaqillik uchun bo‘lgan kurashini tezlashtirib yubordi va bozor 

iqtisodiyotiga  asoslangan  fuqarolik  demokratik  davlat  qurish  asoslari  shakllana 

boshladi.  

XX  asr  intihosida  dunyoning  qariyb  uchdan  bir  qismida  misli  ko'rilmagan 

hodisalar  sodir  bo'ldi.  Sotsializm  deb  atalgan  totalitar  tuzum,  zo'ravonlik  va 

tazyiqqa  asoslangan  kommunistik  mafkura  tanazzulga  uchradi.  Jahonga,  Yer 

yuziga hokimi  mutlaqlikni da'vo etgan SSSR jamiyat sifatida ham, davlat sifatida 

ham  jarga quladi. Uning tarkibiga kirgan ittifoqdosh respublikalar torn  ma'nodagi 

mustaqil davlat maqomini oldilar. 

XX  asr  90-yillari  boshlariga  kelib  O‘zbekistonda  xalqning  mustaqillikka 

erishishidan  iborat  azaliy  orzusini  amalga  oshirish  bosh  masala  bo‘lib  qoldi. 

Mamlakatda  shunday  vaziyat  vujudga  keldiki,  bir  tomondan,  biri-biriga  qarama-

qarshi  bo‘lgan  turli  qarashlar  shakllandi.  Ikkinchi  tomondan,  o‘sha  davrdagi 

markaziy  davlat  rahbariyati  mamlakat  ichkarisidagi  vaziyatni  to‘g‘ri  baholay 

---

olmadi, 

milliy 

respublikalarda 

mustaqillikka 

erishish 

tobora 

kuchayib 

borayotganining  oldini  ololmay  qoldi.1990-yil  18-fevralda  O`zbekiston  SSR  Oliy 

Kengashiga saylov bo‘ldi. Bu saylovlarning yangiligi shundan iborat bo‘ldiki, 500 

saylov okrugining 326 tasida muqobil nomzodlar ko‘rsatildi, deputatlik mandatiga 

bir nechtadan nomzodlar da’vogarlik qildi. Oldingi saylovlarda barcha nomzodlar 

birinchi turdayoq deyarli 100 foiz ovoz bilan saylangan bo‘lsalar, bu safar birinchi 

turda 368 nomzod zarur ovozlarni to‘play oldi. Qolgan 132 okrugda  qayta saylov 

bo‘lib o‘tdi. 

1990  yil  boshida  O‘zbekistonda  boshqaruvning  Prezidentlik  shakli  masalasi 

ko‘tarildi.  Respublikada  boshqaruvning  shunday  shaklining  joriy  etilishi,  avvalo, 

siyosiy,  ijtimoiy-iqtisodiy,  millatlararo  va  boshqa  sohalardagi  muammolarni  hal 

qilish  jarayonini  tezlashtirishga  ko‘maklashish  vositasi  sifatida  joriy  qilindi.  Eng 

muhimi,  Prezident  muassasining  joriy  etilishi  respublika  uchun  suverenitet  va 

davlatchilikda mohiyat jihatidan yangi bosqichga o‘tishni bildirar edi. 

Alohida  shuni  ta’kidlash  kerakki,  o‘sha  kezlari  keng  miqyosda  tartib  va 

intizomni,  eng  avvalo,  boshqaruvning  barcha  darajalarida  va  jabhalarda  ijro 

mexanizmini  qayta  qurishni  tezlashtirish  vazifalarini  vaqtida  hal  etish,  fuqarolar 

huquqlarini  himoya  qiluvchi  barcha  muassasalarni  nazorat  qilish  masalalari  ham 

katta ahamiyat kasb etmoqda edi. 

1990-yil  24-31  mart  kunlari  Toshkentda  o‘n  ikkinchi  chaqiriq  O`zbekiston 

SSR Oliy Kengashining I-sessiyasi bo‘lib o‘tdi. 24-mart kuni sessiya Moskvaning 

tazyiqiga  qaramasdan,  respublikalar  orasida  birinchi  bolib  “O`zbekiston  SSR 

Prezidenti lavozimini ta’sis etish to‘g‘risida” qonun qabul qildi. 1990-yil 24-mart 

kuni  Oliy  Kengashda  yashirin  ovoz  berish  yo‘li  bilan  Islom  Abdug‘aniyevich 

Karimov  O`zbekiston  Prezidenti  etib  saylandi.  Ana  shu  sessiyada  I.A.Karimov 

nutq so‘zlab, O`zbekistonning siyosiy mustaqilligini, o‘zini-o‘zi idora qilishga va 

o‘zini-o‘zi  pul  bilan  ta’minlashni  o‘zimning  asosiy  vazifam  deb  bilaman,  deb 

ta’kidladi.  Hali  SSSR  va  Markaziy  hokimiyat  mavjud  bo‘lgan  sharoitda 

O`zbekistonda  o‘z  Prezidentining  saylanishi  muhim  voqea,  mamlakatimiz 

mustaqilligiga erishish sari tashlangan yana bir dadil qadam bo‘ldi. 

O`zbekiston  siyosiy  mustaqilligini  qo‘lga  kiritishga  tomon  tutilgan  yo‘l 

iqtisodiy  mustaqillik  masalasi  bilan  qo‘shib  olib  borildi.  O`zbekiston  rahbariyati 

xalq xo‘jaligini bozor iqtisodiyotiga o‘tkazish yo‘lini mustaqil belgilashga kirishdi. 

“O`zbekistonning  iqtisodiy  mustaqilligini  shakllantirish  konsepsiyasi”  ishlab 

chiqildi.  Konsepsiyada  O`zbekiston  xalq  xo‘jaligini  sog‘lomlashtirish  va  bozor 

iqtisodiyotiga  o‘tish  yo‘llari  belgilab  berildi.  Mazkur  masala  yuzasidan  hukumat 

dasturi  O`zbekiston  SSR  Oliy  Kengashining  IV-sessiyasida  muhokama  qilindi  va 

ma’qullandi.  Sessiya  respublika  hukumatiga  “O`zbekiston  SSR  mulkiga  egalik 

qilish,  uni  tasarruf  etish,  taqsimlash  undan  foydalanish  masalalari  yuzasidan 

respublikaning  suveren  huquqlarini  amalga  oshirishning  samarali  amal  qiluvchi 

mexanizmini yaratish bo‘yicha asoslangan takliflar tayyorlashni topshirdi”. 

1991-yil  31-avgust  kuni  qabul  qilingan  O'zbekiston  Respublikasining  Davlat 

Mustaqilligi  to'g'risidagi  Bayonot  O'zbekiston  hukumatining  siyosiy  yo'lini  to'la 

qonunlashtirib berdi. Bu tarixiy hujjatda quyidagi xulosalar ilgari surilgan edi: 

•  «O'tmishdan  saboq  chiqarib  va  SSR  Ittifoqining  siyosiy  hamda  ijtimoiy 

---

hayotidagi o'zgarishlarni e'tiborga olib; 

•  xalqaro-huquqiy  hujjatlarda  qayd  etilgan  o'z  taqdirini  o'zi  belgilash 

huquqiga asoslanib; 

•  O'zbekiston xalqlarining taqdiri uchun butun mas'uliyatni anglab;  

•  shaxs huquq va erkinlikining, Mustaqil davlatlar o'rtasidagi chegaralarning 

buzilmasligi to'g'risidagi Xelsinki shartnomalariga qat'iy sadoqatini bayon etib; 

•  millati,  diniy  e'tiqodi  va  ijtimoiy  mansubligidan  qat'i  nazar,  respublika 

hududida  yashovchi  har  bir  kishining  munosib  hayot  kechirishini,  sha'ni  va  qadr 

qimmatini  ta'minlaydigan  insonparvar  demokratik  huquqiy  davlat  barpo  etishga 

intilib; 

•  Mustaqillik  Deklaratsiyasini  amalga  oshira  borib,  O'zbekiston  Sovet 

Sotsialistik  Respublikasi  Oliy  Kengashi  O'zbekistonning  davlat  Mustaqilligini  va 

ozod  suveren  davlat  -  O'zbekiston  Respublikasi  tashkil  etilganligini  tantanali 

ravishda e'lon qiladi. 

Mustaqillikning  mohiyati,  uning  tarixiy  ahamiyati  milliy  uyg'onish  va  milliy 

tiklanish jarayoni bilan bog'liq. Millatini va vatanini himoya qilish qudrati beqiyos 

bo'ladi. Milliy tiklanish, uyg'onish hodisasi juda keng, murakkab tarixiy jarayondir. 

U  xalqimiz  hayotining  hamma  sohalarini  qamrab  oladi.  Iqtisodiyot,  siyosiy 

faoliyat, ma'naviyat, ilm-fan, til, tarix, urf-odatlar, hunarmandchilik, me'morchilik 

barcha-barchasini  inson  kamoloti  bilan  bevosita  daxldor  barcha  masalalarni  ham 

o'z ichiga qamrab oladi. 

O'zbekiston  erishgan  istiqlolni  mustahkamlashda  xalq  tomonidan  uning 

ma'qullanishini  hisobga  olib,  mamlakatda  referendum  o'tkazishga  qaror  qilindi. 

1991-yil  18-noyabrida  Oliy  Kengash  VIII  sessiyasi  O'zbekiston  Respublikasi 

referendumini o'tkazish to'g'risida qaror qabul qildi. Shunga muvofiq 29-dekabrda: 

«Siz Oliy Kengash tomonidan O'zbekiston Respublikasi mustaqil davlat deb e'lon 

qilinishini  ma'qullaysizmi?»  -  degan  masafeda  referendum  o'tkazishga  katta 

tayyorgarlik  ko'rildi.  Referendumni  uyushqoqlik  bilan  o'tkazish  maqsadida 

Markaziy  saylov  komissiyasi  13  okrug,  7  ming  uchastka  saylov  komissiyalarini 

tuzdi. Ular joylarda referendum o'tkazish haqidagi Qonunning so'zsiz bajarilishini 

ta'minlash  borasida  katta  tashkiliy  ishlarni  olib  bordilar.  Umumxalq  referen-

dumiga  10  millionga  yaqin  kishi,  yoki  saylov  ro'yxatiga  kiritilgan-  laming  94,1 

foizi  qatnashdi.  Referendumda  qatnashganlarning  98,2  foizi  O'zbekiston 

Respublikasining  mustaqil  davlat,  deb  e'lon  qilinishini  yoqlab  ovoz  berdi.  Shuni 

aytish  kerakki,  referendum  butun  respublika  hududida  qonun  asosida  tashkiliy 

jihatdan  uyushqoqlik,  fuqarolarning  yuksak  siyosiy  faolligi  bilan  o'tdi.  Buni 

referendumda AQSH, Turkiya, Malayziya va boshqa mamlakatlardan kelgan beta-

raf kuzatuvchilar ham tasdiqladilar. 

O'zbekiston  Respublikasi  Oliy  Kengashining  1991-yil  18-noyabrida  bo'lib 

o'tgan  VIII  sessiyasi  «O'zbekiston  Respublikasining  davlat  bayrog'i  to'g'risida» 

qonunni qabul qildi. 

1992-yil 2-iyulda O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining X sessiyasida 

«O'zbekiston Respublikasining davlat gerbi» to'g'risida qonun qabul qilindi. Davlat 

gerbidagi har bir belgi chuqur ma'noga ega. 

---

O'zbekiston  Respublikasi  Oliy  Kengashining  1992-yil  10-dekabrida  bo'lib 

o'tgan  XI  sessiyasida  «O'zbekiston  Respublikasining  Davlat  madhiyasi 

to'g'risida»gi  qonun  qabul  qilindi.  Sessiyada  Nhoir  Abdulla  Oripov  va  bastakor 

Mutal  Burhonov  tomonidan  tayyorlandi.O'zbekiston  mustaqil  davlat  maqomiga 

ega  bo'lgan  kundanoq  dastlab  mustaqillikka  erishgan  Boltiqbo'yi  respublikalari 

bilan teng huquqli davlat sifatida munosabat o'rnatish uchun harakat boshladi.  

O'zbekiston  rahbariyati  ana  shunday  donolik  bilan  harakat  qildi,  eng  qulay 

paytdan dadillik bilan foydalanib, respublikaning davlat mustaqilligini e'lon qildi. 

Shunday  qilib,  qo'lga  kiritilgan  mustaqillik  o'zbek  xalqi  tarixida  tamoman 

yangi  davrni  boshlab  berdi,  milliy  dunyoqarashda  yangicha  tafakkur  shakllana 

bordi.  Xalq  yengil  nafas  olish  imkoniyatiga  ega  bo'ldi.  U  endi  kelajakka  ishonch 

bilan  qaray  boshladi.  O'z  yurtining  to'la  xo'jayini  ekanligini,  o'z  taqdirini  o'zi 

belgilash imkoniyatini qo'lga kiritganligini his qila boshladi. 

Bu buyuk olamshumul va abadiyat bilan bog'liq bo'lgan tarixiy voqelikdir!