3-Mavzu: O‘zbek xalqining etnogenezi va etnik tarixiga oid eng muhim manbalastrreplA

3-masalaninig bayoni:Etnomadaniyat va milliy mentalitetni rivojlantirish masalalari Prezidentimiz Islom Karimovning asarlarida har tomonlama ochib berilgan. Ammo, Prezidentimiz tomonidan ishlab chiqilgan kontse’tual g’oyalar asosida mazkur mavzuni mustaqil tadqiqot sifatida fundamental tarzida res’ublikamiz olimlari kam о‘rganganlar.
Ayni paytda etnomadaniyat va milliy mentalitet uyg’un holatda emas balki har biri alohida mahlum darajada о‘rganilib kelinmoqda.
Mazkur masalani о‘rganib kelayotgan tadqiqotchilarni shartli ravishda uch guruhga bо‘lish mumkin. Birinchi guruhga etnomadaniyatning turli tarmoqlarini ijtimoiy-falsafiy va sotsiologik jihatdan о‘rganib kelayotgan, F.R.Abduraxmonov, A.Ashirov, Q.B.Bо‘ronov, M.B. Bekmurodov, SH.Valiev, SH.Gayu’ova, U.X.Qoraboev, I.Karimov, V.Qо‘chqorov, N.Mamanazarov, A.S.Ochildiev, S.Otamuratov, I.S.Saifnazarov, J.T.Tо‘lanov, F.Turg’unov, Q.X.Xanazarov, S.SH.Shermuhamedov, E.Yu.Yusu’ov va boshqalarni kiritish mumkin.
Jumladan, F.R.Abdurahmonov mamlakatimiz о‘z mustaqilligini qо‘lga kiritgandan keyin millatimiz ongida milliy manfaatlarning shakllanish jarayonlari, milliy mahnaviy tiklanishda sodir bо‘layotgan ijobiy о‘zgarishlarni va shu jarayon bilan bog’liq bо‘lgan masalalarni kо‘rsatib bergan¹ A.Ashirov о‘zining maqolasida oilaviy marosimlarining bahzi falsafiy-axloqiy jihatlarini ochib berishga harakat qilgan² . U asosiy ehtiborni о‘zbeklarning anhanaviy oilaviy marosimlaridan bola tug’ilishi va tarbiyasiga oid masalalarni etnografik jihatdan tahlil qilishga qaratgan.
Uning fikricha, oilaviy marosimlarga kiruvchi-tug’ilish, nikoh va о‘lim bilan bog’liq marosimlarda zanjiriy tarzdagi bog’lanish aks etganligini kuzatish
mumkin.
SH.Gayu’ova “Mentalitet”ni falsafa sohasida о‘rganilishining umumnazariy asoslarini tahlil qilishga harakat qilgan³. ‘rof.Q.B.Bо‘ronov о‘z monografiyasida keng mahnoda о‘zbek milliy mahnaviyatining ildizlarini ochib bergan. Uning fikricha, “mahnaviyat doimo harakatda, о‘sish о‘zgarishda rivojlanishda bо‘ladi...”⁴.
Mamlakatimizda mentalitet va о‘zbek milliy mentalitetining о‘ziga xos jihatlari, uning takomillashuv jarayonlarini birinchilardan bо‘lib sotsiolog olim ‘rofessor M.B. Bekmurodov ochib bergan. U asosiy ehtiborini о‘zbek mentalitetidagi jamoviylik xususiyatiga qaratgan⁵. SHuning bilan birga u bozor munosabatlari shakllanayotgan bir ‘aytda yuzaga kelayotgan ayrim salbiy xatti-harakatlarni ham aniq misollarda kо‘rsatib bergan. U.О‘tanova о‘z maqolasida etnomadaniyatni anhanaviy xalq madaniyati tarzida tahlil qilgan va uning asosiy xususiyati sifatida “muqimligi va innovatsiyaga (yangilikka) moyilligidir”⁶, - degan fikrni ilgari surgan.
Mavzuimizga yaqin bо‘lgan etnomadaniyat masalalarining yirik mutaxassisi, ‘rof. U.H.Qoraboev, о‘zining о‘quv qо‘llanmasida etnomadaniyatning nazariy asoslari, etnik madaniyatning sohalari va uning negizlarini kо‘rsatib bergan. U о‘zining “О‘zbek xalqi bayramlari” asarida fundamental tarzda milliy bayramlarimizning shakllanishi, uning evolyutsiyasi va shakllarini ilmiy asoslab bergan⁷.
Mavzuimizga yaqin tadqiqotlardan yana biri F.Turg’unovning monografiyasi hisoblanadi. U о‘zining kitobida “mentalitet” tushunchasini tahlil qilgan va mehnat mentalitetining mahno-mohiyatini ochib bergan⁸. ‘rof.Q.X.Xonazarov о‘z maqolasida “mentalitet” tushunchasining mohiyatini mustaqillik yillarida о‘zbek milliy mentaliteti va boshqa xalqlar mentalitetiga xos xususiyatlarini kо‘rsatib bergan⁹.
Keltirilganlardan kо‘rinib turibdiki, res’ublikamizda etnomadaniyatimizning turli qirralari olimlarimiz tomonidan о‘rganilib kelinmoqda.
Ammo, hali masalani tarix, etnografiya, etnosotsiologiya, arxeologiya va sanhatshunoslik yо‘nalishida chuqur о‘rganish borasida fundamental tadqiqotlar olib borilishi, ularning natijalarini nafaqat mamlakatimizda, shuningdek, jahon fani miqyosida о‘rganib targ’ibot qilishga ehtiyoj oshib bormoqda. Ayniqsa, etnomadaniyatni ijtimoiy-falsafiy jihatdan jiddiy о‘rganish, unda sodir bо‘ladigan evolyutsion jarayonlarning milliy mentalitetda namoyon bо‘lish xususiyatlarini va ulardan ijtimoiy taraqqiyotimizda samarali foydalanish imkoniyatlarini ochib berish dolzarb vazifa bо‘lib qolmoqda. Bugun yuqorida nomlari zikr etilgan olimlarimiz tomonidan amalga oshirilgan tadqiqotlar esa mavzuimizni о‘rganishda zarur metodologik va uslubiy material hisoblanadi.