3-Mavzu. O’rta Osiyo shaharlarining kelib chiqish genezisi. Ilk shaharsozlik madaniyatining shakllanishi

4. Postindustrial shaharlar (1970 –yillardan hozirgi kunga qadar).
Fan-texnika inqilobi natijasida, sanoat yetakchilik qilgani holda, shaharlarning ilm-fan, texnik-iqtisodiy, moliyaviy, siyosiy-madaniy funksiyalari ortib boradi. Ular ko’pfunksiyali shaharlarga aylanib, murakkab shahar tizimlarini (shahar aglomeratsiyalari, megalopolislar) shakllantiradi. Bu davr jahon miqyosida globallashish jarayonining yuzaga kelishi bilan bog’liq bo’lib, xalqaro ish yuritish, moliya-kredit, iqtisodiy-madaniy, savdo, siyosiy-tashkiliy funksiyalar shaharlar rivojlanishining asosini tashkil etadi. Bunday funksiyalarning takomillashib borishi natijasida xalqaro miqyosda ish bajaruvchi ―dunyoviy shaharlar‖ vujudga kelmoqda, masalan, xalqaro moliyaviy markazlar-London, Birmingem, Syurix, Jeneva; xalqaro turizm markazlari-Singapur, Kuala Lumpur, Parij; iqtisodiy markazlar-Nyu-York, Tokio, Seul; siyosiy markazlar- Gaaga, Vena va h.k. Respublikamizda bozor munosabatlari sharoitida shaharlar siyosiy-madaniy, iqtisodiy-moliyaviy, ilmiy-texnikaviy, investitsiya va innovatsiya markazlari sifatida rivojlanmoqda. ―Bell fikricha, industrial shaharlarni postindustrial shaharlardan ajratib turuvchi chegara 1956-yilda AQShda sanoat sivilizatsiyasi ta‘sirida birinchi marta oq yoqali ishchilar miqdori ko‘k yoqali ishchilar sonidan ortib ketganida sezilgan. Bell uchun postindustrial jamiyatlardagi mukammallik davri iqtisodiy tashkilot va sotsial munosabatlar tabiatidagi fundamental o‘zgarishlarni anglatadi. Natijada, postindustrial shahar belgilari quyidagicha ko‘rinish oladi:
Iqtisodiy asos deindustrializatsiya va tertiarizatsiyada namoyon bo‘ladi. Ish bilan ta‘minlash Fordism tizimidagi sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishda aks etadi. Global iqtisodiy tizimga chuqur integratsiya. Urbanistik shakllarni qayta tarkib topishi. Genri Ford nomi va faoliyati bilan bog’liq bo’lib, XX asrdagi iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishdagi yo’nalishlardan biri. Daromadlar notengligi, sotsial va hududiy ajratish, urbanistik hududni xususiylashtirish va himoya qilinishi zarur bo‘lgan hududlarning ko‘payishi kabi rivojlanayotgan muammolarni ko‘payishi ( M.Pacione, 2009, 51-b.). Bu davr uchun quyidagi xususiyatlar xos: Dunyo shaharlari global tizimi shakllanishi. Bu samaradorligi yuqori bo‘lgan markazlardan uzoqda joylashgan yerlar bilan dunyoning bir xil ko‘rinishga keltirilishi, ya`ni ishchi kuchi va kapitalning global shaharga kelib mujassamlashuvi orqali alohida ―dunyo shaharlari‖ning kengayishi va ularning quyi darajadagi shaharlarga ta‘sirining oshishi. Qisqacha aytganda, mahalliy globallashib, global hududlar mahalliylashib bormoqda. Urbanistik shakllarni tubdan qayta qurilishi. Bu qayta ishlash katta miqdorda neologizmlarni ishlab chiqib, ular shaharlarni bir vaqtning o‘zida ichkaridan tashqariga va tashqaridan ichkariga yo’nalgan o’zgarishlarini ifodalovchi jarayonlar – megashahar, tashqi shahar, shahar chegarasi, metropleks texnoburb post-suburbia, texnopolis, geterpas va ekzopolis kabilarni o’z ichiga oladi