3-mavzu: Operatsion tizimlar va ularning turlari

Yordamchi  qurollar  tugmalari  satri,  Ish  soha,  Ma’lumotlar  satri,  Oyna  chegaralari  va  Ko‘rib 

chiqish chizgichlari. Ush bu qismlar bilan biz utgan mavzuda tanishganmiz. Ush bu papkalarning 

hammasida  yordamchi qurollar (asboblar) tugmalari  satri bir xil bo‘lib ular  yordamida biz eng 

asosiy amallar va harakatlarni bajarishimiz mumkin. Shu tugmalar bilan yaqinroq tanishaylik. 

 

1. НАЗАД - oynaning oldingi kuriniga utish, 

2. ВПЕРЕД -oynaning keyingi ko‘rinishiga utish, 

3. ВВЕРХ - yuqoridagi papkaga chiqish 

4. ПОИСК - fayl, papka, kompyuterni, Internet sahifani kidirish 

5. ПАПКИ - ish sohani chap tomondagi qismda papkalar ruyxatini ko‘rsatish yoki ko‘rsatmaslik 

6. ЖУРНАЛ - ish sohani chap tamondagi qismda oxirgi ochilgan va kurilgan internet sahifalar 

ruyxatini ko‘rsatish yoki ko‘rsatmaslik 

7. ПЕРЕМЕСТИТЬ В - tanlangan obyektni boshqa joyga ko‘chirib olish 

8. КОПИРОВАТЬ В - tanlangan obyekt nusxasini boshqa siz ko‘rsatgan joyga ko‘chirib olish 

9. УДАЛИТЬ - tanlangan obyektni uchirish 

---

МОЙ  КОМПЬЮТЕР  Windowsning  maxsus  pakalaridan  asosiy  bo‘lib  u  yordamida  biz 

xoxlagan  diskda  joylashgan  papka  va  fayllar  bilan  ishlashimiz  mumkin.  Ush  bu  papkani 

ochganimizdan keyin biz uning oynasida quyidagi belgilarni kurishingiz mumkin. Bo’lardan 

- yumshok disketalar belgisi. Ush bu belgi yordamida biz yumshok disketalardagi 

ma’lumotlarni kurishimiz va ularni ukishimiz mumkin. 

 

- kattik disklar. Ush bu belgi yordamida biz kattik disklardagi (vinchesterlardagi) 

ma’lumotlarni kurishimiz va ularni ukishimiz mumkin. Ush bu disklar kompyuterning ichida 

joylashadi va ular doimiy xotira xam deb nomlanadi. 

- kompakt disklar. Ush bu belgi yordamida biz kompakt (lazerli) disklardagi 

ma’lumotlarni kurishimiz va ularni ukishimiz mumkin. 

- papkalar (kataloglar). Ush bu belgi yordamida biz yumshok, kattik yoki kompakt 

disklardagi ma’lumotlarni saralaymiz. Har bir papka ichida boshqa papkalar yoki fayllar 

joylanishi mumkin. Papkani ochib ularni kurishimiz va ukishimiz mumkin. 

 

- belgilari bilan esa har xil fayllar belgilanadi. 

МОЙ КОМПЬЮТЕР nig ish sohasiga sichqoncha bilan ko‘rsatib bir marta ung tugma 

bilan bosganimizda kontekst menyu hosil qilinadi. 

 

Shu kontekst menyu orqali biz quyidagi amallarni bajarishimiz mumkin. 

ВИД - oynadagi belgilar ko‘rinishini o‘zgartirish (kata belgilar, kichik belgilar, ruyxat 

ko‘rinishida, jadval ko‘rinishida yoki eskiz ko‘rinishida) 

УПОРЯДОЧИТЬ ЗНАЧКИ - oynadagi belgilarni saralash (nomi bo‘yicha, turi bo‘yicha, hajmi 

bo‘yicha, yaratilgan kuni bo‘yicha yoki avtomatik ravishda) 

ВЫСТРОИТЬ ЗНАЧКИ - oynadagi belgilarni ekranda tartiblash. 

ОБНОВИТЬ - onadagi ma’lumotlarni va uzgarishlarni yangilash. 

НАСТРОИТЬ ВИД ПАПКИ - oynaning tashqi ko‘rinishini (orqa rangni, izoxni, matn turini, 

uning rangini va ishlash holatlarini) sozlash. 

ВСТАТИТЬ - xotirada joylashgan obyektni shu oynaga kuyish. 

ВСТАВИТЬ ЯРЛЫК - xotirada joylashgan obyektgacha yorlikni shu oynaga. 

ОТМЕНИТЬ - oxirgi harakatni bekor qilish. 

СОЗДАТЬ - shu oynada yangi papka, yorlik yoki har xil yangi faylni yaratish. 

СВОЙСТВА - tanlangan disk, papka, fayl yoki yorlikning xususiyatlarini kurish. 

 

Kompyuterda Windows operatsion tizim ustidan va uning yordamida kompyuter va uning 

qurilmalar  ustidan  biror  bir  ammal  bajarmoqchi  bo‘lsangiz,  siz 

ПУСК 

menyusidan 

foydalanishingiz  mumkin. 

ПУСК 

tugmasini  sichqonchaning  chap  tugmasi  bilan  bossangiz 

WINDOWS ning menyusi ochiladi. 

Bu menyu 9 bo‘limdan iborat: 

1)  ПРОГРАММЫ  bo‘limi  yordamida  sizning  kompyuteringizga  o‘rnatilagn  dasturlar 

ruyxatini kurishimiz va ularni ishga tushirishimiz mumkin 

---

2)  ДОКУМЕНТЫ  bo‘limi  yordamida  siz  tomoningizdan  oxirgi  ishlatilgan  hujjatlar 

(mant,rasm,musika  va  boshqa  fayllar)  ruyxatini  kurishimiz  va  ularni  qayta  ishga  tushirishingiz 

mumkin 

3)  ИЗБРАННОЕ bo‘limi yordamida siz yaxshi kurgan Internet sahifalar ruyxatini kurishingiz 

va shu sahifalarga tezkor utishingiz mumkin 

4)  НАСТРОЙКА bo‘limi yordamida Windows dasturning ishlash holatlarini va kompyuter 

qurilmalar xususiyatlarini o‘zgartirish va sozlashimiz mumkin 

5)  ПОИСК bo‘limi yordamida fayl. Papka yoki tarmoqdagi kompyuterni kidirishimiz 

mumkin 

6)  СПРАВКА buyruq yordamida Windowsda ishlash jarayonida paydo bo‘lgan savollar va 

ularga javoblar to’plamini kurishimiz mumkin 

7)  ВЫПОЛНИТЬ  buyrug‘i  yordaimda  har  xil  dasturlarni  yoki  buyruqlarni  bajarishimiz 

mumkin 

8)  ЗАВЕРШЕНИЕ СЕАНСА buyrug‘i yordamida foydalanuvchining ishlash  seansini 

tugatishimiz va yangisini boshlashimiz mumkin 

9)  ЗАВЕРШЕНИЕ  РАБОТЫ  buyrug‘i  yordamida  kompyuter  ishini  tugatib  o‘chirishimiz 

mumkin. Agar paydo bo‘lgan oynada Перезагрузить tugmasini bossak, u holda kompyuter o‘chib 

qayta yoqiladi. Agar Ждущий режим tugmasini bossak, u holda kompyuter o‘chadi, lekin kutish 

holatida bo‘ladi va yoqilgan zahotiyoq ishga tushadi. Agar Выключить компьютер tugmasini 

bossak, kompyuter o‘chiriladi. Kompyuterni o‘chirishdan avval hamma ochiq oynalar va ishlab 

turgan dasturlarni yopishimiz kerak, chunki kompyuter ular ichidagi ma’lumotlarni salab qo‘yishi 

kerak. 

Endi shu bo‘limlar bilan yaqinrok tanishini boshlaymiz. Shulardan birinchisi va asosiy bo‘lim 

bu  ПРОГРАММЫ  bo‘limi.  ПРОГРАММЫ  bo‘limi  yordamida  kompyuterimizga  o‘rnatilgan 

dasturlar ruyxatini kurishimiz va ularni ishga tushirishimiz mumkin. Bu bo‘lim ichidagi dasturlar 

va  ular  guruhlar  ruyxatida  СТАНДАРТНЫЕ  nomli  dasturlar  guruhi  joylashadi.  Bu  dasturlar 

WINDOWS tarkibidagi (birgalikda beriladigan) dasturlar dir. Bu dasturlar yordamida biz har xil 

asosiy ammallarni bajarishimiz mumkin (matn yozish, rasm chizish, musika eshitish, video kurish, 

xisob  kitob  qilish,  uyin  uynash  va  xokazo).  Bu  dasturlarning  kamchiligi  bor  -  shu  dasturlar 

yordamida  sodda  fayllarni  yaratishimiz  va  dasturlar  yordamida  tashqi  qurilmalarning  kam 

imkoniyatlaridan foydalanishimiz. 

Shu  dasturlardan  birinchi  tanishadigan  dastur  bu  -  БЛОКНОТ  (NotePad)  dasturi.  Uning 

yordamida  eng  sodda  matnli  (txt  va  wri  kengeytmali)  fayllarni  yaratishimiz  va  tahrirlashimiz 

mumkin. Bu dasturda hamma matn bitta harflar shrifti (shakli) bilan va bitta razmerida (kattalikda) 

yoziladi, rasm va jadvallar bilan ishlash imkoniyatlar yo‘q. 

 

Bu  dasturni  ishga  tushurish  uchun  biz  sichqoncha  yordamida  ПУСК  tugmasini  bosamiz, 

keyin  ПРОГРАММЫ  bo‘liminitanlaymiz.  Shu  bo‘limdagi  СТАНДАРТНЫЕ  guruhini  topib 

ichidagi БЛОКНОТ nomli dasturni ishga tushiramiz.