3-mavzu: Mikroorganizmlar hujayralarining shakllari Mashg‘ulotni o‘tish tartibi

Ascomycetes. Bu sinf vakillari yuksak zamburug‘larga kirib, mitseliylari ko‘p hujayrali, ya’ni to‘siqlar bilan bo‘lingan. Ularning jinsiy ko‘payishi natijasida yuzaga kelgan sporalari askolar-xaltachalar ichida hosil bo‘ladi. Mikrobiologiyada o‘tiladigan laboratoriya darslarida askomitsetlarga misol qilib achitqi zamburug‘lari olinadi.
Zamburug‘larning morfologiyasi

Mitseliy

Gifaning tuzilishi

Zamburug‘larning jinssiz ko‘payish tiplari

Artrosporalar

Sporangiosporalar (Mucor, Rhizopus)

Xlamidosporalar

Konidiyasporalar

Achitqi zamburug‘larining hujayrasi 8-15 mkm gacha bo‘ladi. Ularning shakli turli-tuman: ellipsimon, noksimon, yumaloq va tsilindirsimon bo‘ladi.
Achitqi zamburug‘lari vegetativ va jinsiy yo‘l bilan ko‘payadi. Vegetativ ko‘payish hujayrasini kurtaklanish va bo‘linish yo‘li bilan, jinsiy ko‘payish esa xalta ichida sporalarni hosil qilishi bilan amalga oshadi. Hujayrasi kurtaklanuvchi achitqi zamburug‘larga Saccharomyces turkumiga kiruvchi turlar, hujayrasi bo‘linadiganlari Schizosaccharomyces turkumiga kiruvchi turlar misol bo‘la oladi. Jinsiy ko‘payishda onalik va otalik hujayralarni o‘zaro qo‘shilishidan xalta ichida sporalar hosil bo‘ladi yoki avval sporalar yuzaga kelib, so‘ngra ular o‘zaro qo‘shilib ketadi. Har bir xalta ichida (askoda) 2-8 tagacha ayrim hollarda 12 tagacha sporalar hosil bo‘ladi.
Laboratoriya mashg‘ulotlari uchun uy sharoitida ishlatiladigan achitqi zamburug‘lardan foydalanish mumkin. Buning uchun dars boshlanishidan bir necha soat avval bir bo‘lak achitqi zamburug‘ini shakar solingan iliq suvga solib, iliq joyga qo‘yiladi. Bu holatda oqish sutsimon suyuqlik hosil bo‘ladi. Hosil bo‘lgan suyuqlikdan bir tomchisini buyum oynasiga tomiziladi va ustidan qoplag‘ich oynasi yopilib, immersion moyi tomiziladi, so‘ngra mikroskopning obyektivida preparat kuzatiladi. Mikroskopning kichik obyektividan ham hujayralar yaxshi ko‘rinadi. Nonvoychilikda ishlatiladigan achitqi zamburug‘larining ikki xil irqi kuzatiladi. Birining hujayralari yumaloq-ellipssimon bo‘lib, kurtaklangan hujayralar tez ajralib ketadi. Ikkinchisining hujayralari cho‘ziq tsilindirsimon bo‘lib, kurtaklanganda shoxlangan soxta mitseliylar (psevdomitseliylar) hosil qiladi. Achitqi zamburug‘larning hujayralarida ko‘p hollarda markaziy qismini egallagan, donador holatdagi vakuolalar yaqqol ko‘zga tashlanadi.