3 мавзу: Меҳнат бозори статистикаси

7-жадвал

	Сентябрь		Октябрь
Бригадалар	Терилган пахта, кг	Ўртача теримчилар сони, киши	Терилган пахта, кг	Ўртача теримчилар сони, киши
1	75000	50	82000	62
2	100000	60	130000	78

Биринчи бригада бўйича меҳнат унумдорлиги индекси:

;
Иккинчи бригада бўйича меҳнат унумдорлиги индекси:


;

Иккала бригада бўйича меҳнат унумдорлиги индекси.

Шундай ўзгаришга қандай омил қай даражада таъсир этганлигини ўрганиш мақсадида қуйидаги ҳосилдор индексларни ҳисоблаймиз:

Доимий таркибли индекс.



фақат ўртача меҳнат унумдорлиги ўзгариши натижасида умумий меҳнат унумдорлиги 5,2%га камайган.
Таркиби силжиш индекси:



Иккинчи бригадада меҳнат унумдорлиги юқорироқ бўлган, сарф қилинган иш вақти салмоғи октябрь ойида сентябрдагига нисбатан (55,7 . 54,5) 1,2 пунктга ошганлиги умумий меҳнат унумдорлигининг қўшимча 3,6% ошишига сабаб бўлган.
Турли хил истеъмол қиймати ишлаб чиқарилганда ёки истеъмол қийматлар ва хизматлар бўйича умумий меҳнат унумдорлиги динамикасини ўрганиш мақсадида қиймат меҳнат унумдорлиги индексидан фойдаланилади:

Бу ерда, Р - ўзгармас баҳо.
Ўзгармас баҳо турли хил истеъмол қийматларини умумлаштириш мақсадида «соизмеритель» тариқасида фойдаланилади.
Шундай «соизмеритель» тариқасида t_н – меъёр (меъёр) бўйича меҳнат талабчанлигидан ҳам фойдаланиш мумкин:

Бу индексга ишлатилган хомашё қиймати таъсир кўрсатмайди. Вақт бирлигида турли хил меъёр соатда ишлаб чиқариш билан фарқланади:

Бу индекс меҳнатни меъёрлаштириш яхши ташкил этилган ишлаб чиқаришда қўлланилади.Бунда ўзгарувчан ва доимий таркибли меҳнат унумдорлиги индекслари қиймати, қўшилган қиймат бўйича ҳам, соф маҳсулот бўйича ҳам аниқланиши мумкин. Кўпинча натурал, қўшимча қиймат меҳнат унумдорлиги индексидан корхона ёки фирма даражасидаги меҳнат унумдорлигини тавсифлаш, яъни қўшилган қиймат ёки соф маҳсулотдан айрим тармоқлар ёки бутун иқтисодиёт даражасидаги меҳнат унумдорлигини тавсифлашда фойдаланилади.
Ҳозирги кунда меҳнат унумдорлиги даражаси, динамикасини тармоқлар ва бутун иқтисодиёт бўйича тавсифлашда миллий ҳисоблар тизими маълумотларидан кенг фойдаланилади. Глобал ёки тотал унумдорлик омиллари индексларини аниқлашда қуйидаги кўрсаткичлар, яъни соф ички маҳсулот , меҳнат сарфи, оралиқ истеъмол, асосий капитал истеъмоли ва бошқа омиллар сарфининг динамик қаторларини жорий қоида қиёсланадиган нархларда олдиндан тузиш тавсия этилади. Бунда соф ички маҳсулот омиллари қиймати бўйича баҳоланади.
Айтиш лозимки, базис даври учун омилларнинг глобал унумдорлиги бирга тенг, чунки маҳсулотнинг нархлар омили бўйича қиймати омиллар сарфлари йиғиндисига тенг. Бошқа даврлар унумдорлигининг даражалари қиёсланадиган нархлар омилидаги маҳсулот қийматини омилларнинг қиёсланадиган нархлардаги сарфларига бўлишдан олинадиган натижа сифатида аниқланади. Бу индексларни ҳисоблашни соддалаштириш ва ҳар бир омилнинг яққол таъсирини кўриш мақсадида юқоридаги индексларга ўзгартириш киритилади:

1. 
   Ўзгарувчан таркибли меҳнат унумдорлиги индекси:
   

;
Бу ўзгарувчилар . Бундан иккинчи ўзгариш шундан келиб чиқадики,
;
бу-ўртача тортилган арифметик усул.
Ўртачанинг айрим математик хусусиятларидан бири шундан иборатки, агар «соизмеритель» қандайдир бир хил доимий сонга кўпайтирилиб ёки бўлинса ўртача миқдор ўзгармайди. Шунинг учун Т унинг салмоғи тенглаштирилиб олинади.
Бу ерда: биринчи омил (W₀ ва W₁);
иккинчи омил ( d_T0 ва ).
Биринчи омилнинг таъсирини ўрганиш учун иккинчи омил ўзгармас таркибда олинади. Доимий таркибли индекс:

Иккинчи омилнинг таъсирини ўрганиш учун биринчи омил ўзгармас ҳолда олинади. Таркибий силжиш индекси:
.
Доимий таркибли ва таркиби силжиш индекслари ўзгарувчан таркибли индекснинг ҳосилалари бўлганлиги учун, улар орасида қуйидаги боғликлик мавжуд:
.
Юқорида кўриб чиқилган, турли хил усулда ҳисобланган доимий таркибли индекслар натижалари турли хил бўлади:


;


.
Бу иккала усулда ҳисобланган индексларга индекслаштирилаётган кўрсаткич турли хил ўзгармас «соизмеритель»да олинган:

• 
  биринчи индексга ўзгармас маҳсулот салмоғи - (dq);
  
• 
  иккинчи индексга ўзгармас сарф қилинган вақт салмоғи - (dT).
  

Таркибий силжиш индекслари ҳам шу икки усулда юқорида кўрган сабабга кўра турлича бўлади. Ҳар хил сарф бирликларига нисбатан ҳисобланган меҳнат унумдорлиги кўрсаткичлари ўртасидаги боғлиқлик. Меҳнат сарфи бирлиги киши/соат, киши/кун, киши/ой ва киши/йил демакдир. Демак, меҳнат унумдорлигининг даражаси: ўртача соатлик, ўртача кунлик, ўртача ойлик, ўртача йиллик ва ҳоказо бўлиши мумкин.
Меҳнат унумдорлигини бир қанча меҳнат сарфи бирликларига ҳисоблаш меҳнат унумдорлигини ўрганиш жараёнини бойитади ва меҳнат унумдорлигининг ўзгаришига иш вақтидан фойдаланиш даражаси таъсирини кўрсатиб беради.