3-Mavzu: kislota-asosli muvozanat. Bufer eritmalar

"Indikator rangining ko’zga ko’rinadigan darajada o’zgarishi yuz beradigan pH qiymatlarining chegarasi indikator rangining o ’zgarish zonasi deb ataladi".
Bu zonaning qiymati taxminan ikkita vodorod ko’rsatkich birligida ifodalanadi, ya’ni pH = K ± 1 Masalan: indikatorlarining o’tish nuqtasi pH=5.1 bo’lsa (metil-qizil) un- ing zonasi tegishli ravishda pH=4.2 bilan 6.2 orasida bo’ladi. Turli xil indikatorlar zonasi- ning masofasi turlicha. Zona qanchalik kichik bo’lsa, indikator shunchalik sezgir bo’ladi. Xar bir indikatorning o’tish nuqtasi uning rang o’zgarish cheg arasining taxminan o’rtasida bo’ladi. Indikator rangining o’zgarish zonasi va o’tish nuqtasi bir xil rangli indikatorlar uchun xam xarakterlidir.
KISLOTA VA ASOSLARNING PROTOLITIK NAZARIYASI.
Kislota va asoslar xaqida bir necha nazariyalar mavjud. J. Brensterd nazariyasiga muvofiq, o’zidan proton bera oladigan moddalar kislota, proton qabul qilad igan moddalar esa asoslar deb yuritiladi. Bu ta’rifga binoan kislota bilan asos doimo o’zaro muvozanatda turadi.
Kislota - proton, asos + proton
Demak, kislotalar protonning donori bo’lsa, asoslar esa protonning akseptoridir. Kislotalar o’zining protonini berib, tutashgan asoslarga aylanadi.
Masalan: HCl = H⁺ + CI ^- CH3COOH = H⁺ + CH3COO ^-
Asoslar esa proton biriktirib, tutash kislotalarga aylanadi.
NH3 + H⁺ = □ NH4+ C6H5NH2 + H⁺ = C6H5NH3+
Kislota bilan asos o’zaro ta’sirlashganda, yuqoridagi nazariya bo’yicha protolitik muvozanat karor topadi. HCI + NH3 = NH4⁺ + CI ^-
Bu nazariyaga muvofiq, faqat neytral moddalargina emas, balki ionlar xam kislota bo’lishi mumkin. Masalan.
Neytral kislota: H3PO4 I fPOy + H⁺
Anion kislota H2PO4^- = HPO4^-2 + H⁺
Kation kislota: NH4+ = DNH + H⁺
Bir xil reaksiyalarda proton berish, boshqa xil reaksiyalarda esa proton biriktirish xossasiga ega bo’lgan moddalar amfolitlar deb ataladi. Amfolitlarga yaqqol misol suvdir:
H2O H' + OH^- H2O + H⁺ = H3O+
Kislota va asoslarning kuchi deb, ularning proton berish yoki qabul qilish qobiliyati- ga aytiladi. Agar modda osonlikcha proton bersa, u kuchli kislota xisoblanadi.