3-Mavzu: Iqtisodiy tebranishlar. Ishsizlik Esda tuting! Iqtisodiy davr

G) Tarkibiy ishsizlik:

Itar (t) = (R _ij.old. (t) - R _ij.key (t)) + (R _xx.old.(t) - R _xx.key (t) +
^(R xk.od.^{(t) - R} xk.key. ^{(t)) + R} kk.old ^{(t) - R} kk.key.^(t) (4.)

Bu yerda: R _ij.old. (t)- R _ij.key (t) – mulkchilikning ijara shaklini
qo’llashdan oldin va keyin ish bilan band bo’lgan ishlovchilar soni, ming kishi;
R _xx.old.(t) - R _xx.key (t) – xususiy xo’jaliklar paydo bo’lgandan oldin va keyin ish bilan band ishlovchilar soni, ming kishi;

^R xk.od.^{(t) - R} xk.key. ^(t)

• 
  hissadorlik korxonalari paydo bo’lgandan oldin va
  

keyin ish bilan band ishlovchilar soni, ming kishi;
R _kk.old (t)- R _kk.key.(t) - qo’shma korxonalar paydo bo’lgandan oldin va keyin ish bilan band ishlovchilar soni, ming kishi.
Ishsizlik darajasini ishsizlar sonini iqtisodiy faol aholi
soniga bo’lish orqali aniqlash lozim:

MAVZUGA DOIR AMALIY MASHQLAR:
 Muammo hammaga ma’lum usullar orqali yechilishi mumkin deb o’ylama!
1–mashq. Quyidagi ma’lumotlar asosida ishsizlik darajasini aniqlang:
Jami aholi – 450 ming kishi, jumladan:
16 yoshgacha bolalar – 80 ming kishi;
–pensionerlar – 60 ming kishi, shundan 10 ming kishi hali ishlaydi;
–ishsizlar - 13 ming kishi;
–muddatli harbiy xizmatda – 5 ming kishi;
–litsey va kollej talabalari – 20 ming kishi;
–uy bekalari - 5 ming kishi

2. 
   mashq. Iqtisodiyotda tabiiy ishsizlik darajasi – 6 %, haqiqiy ishsizlik 10%ni tashkil etadi. Ishlab chiqarish hajmi - 600 mln. so’m. YaIMning ishsizlik darajasining o’zgarishiga ta’sirchanligi koeffitsienti 3 ga teng. YaIM uzilishini aniqlang
   

2. 
   mashq. 2020 yilda shartli mamlakatda quyidagi ishsizlik ko’rsatkichlari mavjud edi:
   

• 
  friktsion - 3%; tarkibiy -3%; davriy -10%.
  

ê
Nominal YaIM 27600 pul birligini tashkil etdi, Ouken koeffitsienti esa 2,5% ga teng. YaIMning uzilishi miqdorini aniqlang.

ë

2. 
   mashq 2021- yilda shartli iqtisodiy tizimda aholi soni tarkibi to’g’risidagi quyidagi ma’lumotlar mavjud edi:
   

• 
  ishchi kuchi soni – 350 mln. kishi,
  
• 
  ishsizlar – 30 mln. kishi, jumladan:
  
• 
  15 mln. kishi korxona bankrotligi natijasida ishsiz bo’lib qoldi,
  
• 
  3 mln. kishi yangi kasbni o’rganadi;
  
• 
  3 mln. kishi ishlab chiqarish qisqartirilgani natijasida ishdan bo’shatilgan;
  
• 
  5 mln. kishi korxona yangi faoliyat turiga o’tganligi tufayli ishdan bo’shatildi;
  
• 
  4 mln. kishi ishlamaydi, chunki yosh bolalari va qari ota-onalari mavjud.
  

Tabiiy va haqiqiy ishsizlik darajasini hisoblang. Ouken qonunidan foydalanib, agar potentsial YaIM 4 mlrd. pul birligini tashkil etgan bo’l- sa, YaIMning uzilishini aniqlang.

2. 
   mashq. Ishsizlikning tabiiy darajasi 5 %, potentsial YaIM 40 mlrd. so’m, ishsizlar soni 1 mln. kishi, ish bilan bandlar 14 mln. kishi. Topilsin:
   

a) ishsizlikning haqiqiy darajasi;
b) YaIMning nisbiy va mutlaq uzilishi; v) Haqiiy YaIM hajmi.

2. 
   mashq. Ishsizlik darajasi 8 %, ishchi kuchi soni 10 mln. kishi, aholi soni 19 mln.kishi, ishsizlikning tabiiy darajasi 5 %.
   

Topilsin:
a) ishsizlar soni;
b) YaIMning nisbiy va mutlaq uzilishi.

2. 
   mashq. Iqtisodiyot quyidagi ma’lumotlar bilan ifodalangan: aholining umumiy soni 650 kishi, mehnatga layoqatli bo’lmagan yoshdagi aholi soni 140, ishsizlar soni 19, ishchi bilan band aholi soni 380 bo’lsa ishsizlik darajasini toping.
   

TO’G’RI / NOTO’G’RI
Tanqid qilma – barcha fikrlar teng qadrli!

1. 
   Iqtisodiy davrlar beshta bosqichni o’z ichiga oladi.
   
2. 
   Pasayish (retsessiya) bosqichida ishlab chiqarish va bandlik darajasi asta-sekin oshib, ishlab chiqarish quvvatlaridan to’liq foydalanish va to’liq bandlik darajasiga erishiladi.
   
3. 
   Birinchi guruh olimlar iqtisodiy tebranishlarning asosiy sababi texnika va texnologiyalarda ro’y beradigan o’zgarishlar deb hisoblaydilar.
   
4. 
   Yalpi xarajatlar miqdori qanchalik ko’p bo’lsa, ishlab chiqarishning o’sishi katta foyda olib keladi.
   
5. 
   Iqtisodiyotning beqaror rivojlanishi oqibatida, iqtisodiy pasayish davrida ishlab chiqarish resurslari to’liq foydalaniladi.
   
6. 
   Mehnat bozorida boshqa resurslar bozori singari talab va taklif qonuni amal qiladi.
   
7. 
   Agarda davriy ishsizlik bo’lmasa, u holda to’la ish bilan bandlilikka erishilmaydi.
   
8. 
   Mamlakatning ishlab chiqarish potentsiali potentsial YaIM ko’rsatkichi bilan o’lchanadi.
   
9. 
   Ishsizlikning haqiqiy darajasi uning tabiiy darajasidan qanchalik yuqori bo’lsa, YaIM uzilishi shuncha kam bo’ladi.
   
10. 
    Ouken qonuni ishsizlikning turli darajalaridagi mahsulot yo’qotishlari hajmini aniqlash imkonini beradi.
    

MAVZUGA DOIR TESTLAR:
 Taklif etilayotgan fikrlarni narxlashga shoshilma, agarda ular g’aroyib bo’lsa ham – barcha narsa mumkin.

1.