3-mavzu. Ilmiy maktab, metod va metodologiya muammolari. Reja

Tadqiqotda 4 xil o‘lchov shkalalaridan foydalanadilar.

1. 
   Nominal, ya’ni, nomlar, ifodalar shkalasi. Bu shkala bir-birini kesib o‘tmaydigan guruhlarni ifodalaydi. Masalan, jins va millati, ma’lumot bo‘yicha mutaxassis, qaysi rangni afzal ko‘rish va boshqalar. Mazkur atamalarni belgilashda ko‘p – oz ko‘rsatkichlari ishlatilmaydi, ular raqamlar, hafrlar, so‘zlar yordamida ifodalanadi. Nominal shkalani funksiyasi obektlarni aynan yoki turli guruhlarga tegishli ekanligini qayd qilishdir. Tadqiqotda nominal shkaladan obektlarni tasniflash, ularni guruhlarga, sinflarga, sohalarga bo‘lish maqsadida foydalanadilar.
   
2. 
   Tartib shkalasi. Bu shkala nafaqat obektlarni sinflarga (turlarga) bo‘lish, balki ulardgi belgilarni o‘sishi yoki kamayishiga qarab tartiblashtirish, aniqlanilayotgan xislat qaysi obektlarda ko‘p yoki oz miqyosda xos ekanligini qayd qilish imkoniyatini beradi. Masalan, kimyoviy elementlarni guruhlashtirish, minerallar qattiqligi, jismlardagi moda zichligi, bo‘ron yoki zilzila kuchi kabi qiymatlar tartib shkalasi asosida belgilanadi.
   
3. 
   Interval (oraliq) shkalasi. O‘lchanadigan hodisani qiymati yoki miqdori nol raqami bilan boshlanadigan, keyingi darajalar o‘sish yoki kamayish sonlari bilan belgilaydigan o‘lchagichlar (termometr, spektrofotometr va boshqalar) yordamida aniqlanadi. Hodisani bir holatdan ikkinchi holatga o‘tishi oraliq daraja qiymatida namoyon bo‘ladi. Oraliq holatlar o‘zgarishi ko‘tarilishi yoki pasayish moyilligiga ega. O‘lchagichlardagi simvollar (raqamlar) bunday o‘zgarishlarni qayd qiladi.
   
4. 
   Munosabat shkalasi. Bunda munosabatlar darajasi miqdor shkalalari yordamida belgilanib, bir obektdagi xislatlar qiymati boshqasidagidan qanchalik ko‘p yoki oz ekanligi raqamlarda ifodalanadi. Masalan, demografik tadqiqotlarda oilalardagi bolalar soni, psixologik eksperimentda sinalayotgan guruh a’zolarining intellektual natijalari koyeffisiyenti, test sinovlari natijalari munosabat shkalasi simvollari yordamida aniqlanadi.
   

Ilmiy tadqiqotda kompyuterdan foydalanish o‘lchash usuliga inqilobiy xarakterga ega bo‘lgan tub o‘zgartirish kiritmoqda. Izlanish sohasida kompyuter texnologiyasini tatbiq qilish shunday holatga olib keladiki, bunda o‘lchashni amalga oshirishda subektni bo‘lishi shart emas. Axborot tizimi kompyuterga ulanib, undagi maxsus dastur olinayotgan ma’lumotlarni mustaqil qayta ishlab chiqishi mumkin.