3-mavzu. Global bozorda biznes yuritish

RS
nuqtadan 
RS'
nuqtaga ko‘chadi. Natijada 1-tovarning nisbiy narxi 
(P
1
/P
2
)
dan 
(P
1
/P
2
)'
gacha ko‘tariladi (2.3.4.-b rasm), bu O‘zbekiston uchun savdo 
sharti yaxshilanib, Yaponiya uchun yomonlashishini anglatadi.
@ Import o‘rnini qoplashga qaratilgan o‘sish (import-biased growth) - 
mamlakat import qiladigan tovar ishlab chiqarishining kengayishi bo‘lib, bu 
savdo shartini savdo hamkorlar uchun yomonlashib, mamlakat foydasiga 
yaxshilanishiga olib keladi. 
Import o‘rnini qoplashga qaratilgan o‘sish har bir mamlakatda import bilan 
raqobat qiluvchi tovar – bizning misolimizda, O‘zbekistonda 2-tovar, Yaponiyada 
esa 1-tovar ishlab chiqarishining o‘sishi bilan belgilanadi. Bu tovarlar ichki ishlab 
chiqarishining o‘sishi eksport nisbiy narxlarining ortishiga, import nisbiy 
narxlarining pasayishiga olib keladi, chunki har bir mamlakat mustaqil ravishda 
ishlab chiqarayotgani bois an’anaviy import tovarlarini kamroq xarid qila boshlaydi. 
Importga talabning qisqarishi natijasida import tovarlar nisbiy narxi tushadi, 
binobarin savdo sharti savdo hamkorlari uchun yomonlashib, mamlakat foydasiga 
yaxshilanishiga olib keladi. 

---

Savdoning neytral o‘sishi (neutral trade growth) - bu mamlakatlar o‘rtasida 
savdo shartining o‘zgarmagan holatida xalqaro savdo jismoniy hajmining 
ortishidir.
Xalqaro savdoning standart modeli xalqaro savdoda umumiy muvozanat 
modeli xisoblanadi va mamlakat ichida tovarga bulgan talab va tovar taklifini shu 
tovarga bo‘lgan xorijiy talab va taklifni o‘zaro boglaydi. Bu model turli mikdordagi 
tovarlarni eksport kilishga xoxish uygonishi uchun mamlakat kancha mikdorda 
boshka bir tovarlarni import kilishi kerakligini ifodalovchi o‘zaro talab 
tushunchasiga asoslangan. Ushbu model xalqaro savdoning barcha asosiy 
parametrlarini va u bilan boglik bulgan milliy iqtisodiyotning parametrlarini 
o‘rganish imkonini beradi. 
Xalqaro savdoda ishtirok etuvchi xar kanday mamlakat uchun eksport va 
import narxlarining xar kanday uzgarishi real daromadning uzgarishini anglatadi. 
Tovar narxi oshganda, bu tovar eksport kilinayotgan bo‘lsa, mamlakatning real 
daromadi oshadi, agar bu tovar import qilinayotgan bo‘lsa, aksincha, real daromad 
kamayadi. 
Ma’lum bir tovarning eksport va import narxlarining nisbati yoki eksport va 
import narxlari indekslari nisbati orkali aniklanuvchi mamlakat eksport va import 
narxlarining nisbati savdo sharti deb ataladi. Uning o‘sishi natijasida mamlakat 
farovonligi ortadi, pasayishi natijasida esa farovonlik tushadi. Taklifning ortishi 
(iqtisodiy o‘sish) va talabning ortishi (daromadning kayta taqsimlanishi) savdo 
shartiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin.