3-mavzu: Ekskursiya rahbari – gidga qo‘yilgan talablar

Turistlar uchun tur dasturini tuzish. Odatda turistik dasturni yaratish bilan turfirma turoperatorlari shug‘ullanadi, lekin ekskursiyaning o‘ziga xos jihatlari, vaqti, marshrutini aniqlashtirish gidning mas’uliyatidir. Hozirda ba’zi turistik firmalar yangi ekskursiya marshrutini tuzishni gidlarning o‘ziga topshiradi, firma esa ushbu marshrutlar uchun O‘zstandart va «O‘zbekturizm» MK dan sertifikat oladi. Ba’zida gidlar yakka tadbirkor sifatida ushbu faoliyat bilan shug‘ullanish uchun patent, sertifikatga ega bo‘ladilar va turistlarga (ekskursantlarga) hamrohlik qiladilar.

Turni kim shakllantirishidan qat’iy nazar (firma yoki gid), unga talab mavjud bo‘lishi, sifatli bo‘lishi, standartlarga javob berishi va aniq iste’molchilar kategoriyasiga (katta yosh, yoshlar, sportchilar, oilalilar va sh.k) yo‘naltirilgan bo‘lishi lozim. Shuning uchun, qulay dasturni tuzish gidning birinchi va asosiy vazifasidir.
Eng avvalo, boshqa o‘xshash marshrutlardan farqlash oson bo‘lishi uchun tur kodlashtiriladi. Masalan, Ch T-1 (Trekking #1 in Chimgan- bu Chimyonda piyoda sayr degani). Keyin turga jarangdor, qiziqarli, e’tiborni jalb qiluvchi qisqa nom beriladi (masalan, «Uyqudagi malika tomon yo‘l»).
Dastur ko‘rinishi va qaysi toifa turistlarga (ekskursantlarga) yo‘naltirilganligiga ham aniqlik kiritish kerak. Tur aralash, ya’ni kombinatsiyalashgan (avtomobilda, piyoda, otda) yoki monoformatli (alpinizm yoki rafting) bo‘lishi ya’ni turistlarga tanlash imkoniyati mavjud bo‘lishi kerak. Marshrutning mavsumiyligiga ham e’tibor qaratish lozim.
Dasturning davomiyligi kun\tunash yoki soatlarda ko‘rsatiladi. Turga tashrif buyurgan kundan toki qaytgunga qadar izoh beriladi. Joyni tasvirlash, marshrut bo‘yicha harakatlanish sxemasi, cho‘qqilar balandligi, harakatlanish davomiyligi, to‘xtash joylari kabi ma’lumotlarni keltirish tavsiya etiladi.
Dasturga qatnashish imkoniyati qanday sharoitlarda mumkinligi to‘g‘risida turist (ekskursant) ma’lumotga ega bo‘lishi kerak. Masalan, tabiiy iqlimiy sharoitlar (qor ko‘chish xavfi, sel kelish xavfi bo‘lganda sayohatni amalga oshirish xavfli), siyosiy (tog‘larda harbiy to‘qnashuvlar), texnik (aloqa, qutqaruv komandasi, vertolyot, avtomashinaning mavjudligi), iqtisodiy (qulay narxlar, yaxshi infratuzilma) va sh.k.
Sayohatni tashkil etishda turist (ekskursant) o‘zi bilan nimalarni olishi mumkin yoki mumkinmasligini tushuntirish kerak (masalan: primus, fonar va sh.k. zaruriy narsalar). Ba’zida turfirmalarda zaruriy inventarlar soni kam miqdorda bo‘lganda, turistlar o‘zi bilan olib kelishi yoki ijaraga olishi mumkin. Dasturda marshrutdagi tur narxiga kiritilgan yoki alohida to‘lanadigan servis borasida ham axborot beriladi(ovqatlantirish, hojatxona, o‘z tilida tarjimon, rasmga tushirish va sh.k).
Agar gidga tayyor dastur berilsa, u ushbu dastur bilan puxta tanishib chiqishi, ijobiy va salbiy tomonlarini aniqlashi, ba’zi masalalarga aniqliklar kiritishi zarur. Bu ko‘pgina tushunmovchiliklarni oldini olishi mumkin(masalan: otlar ma’lum bir hududga borgandan keyin berilishi, cho‘milish yo‘lda uchraydigan daryolarda emas, ko‘lda rejalashtirilganligi va sh.k).

2.