3-мавзу. Демографик таркиблар ва унинг таҳлили 1-маъруза машғулоти

3-режа. Ёш-жинс пирамидаси шаклларининг таҳлили

• Вилоят (Қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент шаҳри) ичига ҳамда вилоятлар (Қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент шаҳри)аро кўчиб кетганлар вилоят (Қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент шаҳри) ичига ҳамда вилоятлар (Қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент шаҳри)аро кўчиб келганларнинг кетган жойига нисбатан кўчиб кетганлар деб ҳисобга олинади. Яъни,

M2t = M1t ва M2v = M1v.
Аҳоли умумий сонини ҳисоблаш жами республика ва унинг алоҳида маъмурий-ҳудудий бирликлари бўйича амалга оширилади. Аҳоли сонини шаҳар ва қишлоқ жойлари бўйича ҳисоблашда маъмурий-ҳудудий ўзгаришлар натижалари – қишлоқ аҳоли пунктларини шаҳар аҳоли пунктларига ўзгариши (қисман ёки тўлиқ), шаҳар жойлари таркибига киритилиши, шунингдек шаҳар жойларининг қишлоқ аҳоли пунктларига ўзгартирилиши ва бошқалар ҳисобга олинади.
Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотларига кўра, 1991-2015 йилларда республика аҳолиси 10,4 млн. кишига кўпайиб, 2015 йил 1 январда 31022,5 минг кишини ташкил этган

Ўзбекистон Республикасида доимий аҳоли сони ва унинг ўртача йиллик ўсиш суръатининг ўзгариши (йил бошига)

Ҳудудлар	доимий аҳоли сони, минг киши			аҳоли сонининг ўртача йиллик ўсиш суръати, %
	1991 й	2001 й	2015 й	1991 й	2001 й	2015 й
Ўзбекистон Республикаси	20607,7	24813,1	31022,5	2,4	1,3	1,7
шу жумладан:
Қорақалпоғистон Республикаси	1270,6	1527,0	1763,1	2,9	1,6	1,5
Андижон	1789,0	2216,5	2857,3	2,4	1,4	1,8
Бухоро	1195,1	1437,7	1785,4	2,7	1,3	1,7
Жиззах	792,2	991,5	1250,1	3,4	1,7	1,9
Қашқадарё	1694,4	2212,5	2958,9	3,5	2,1	2,2
Навоий	682,0	791,1	913,2	2,5	1,0	1,3
Наманган	1551,8	1953,2	2554,2	3,0	1,5	2,0
Самарқанд	2200,9	2710,0	3514,8	2,5	1,5	2,0
Сурхондарё	1332,0	1770,4	2358,3	3,7	1,9	2,2
Сирдарё	559,1	649,9	777,1	1,1	1,2	1,7
Тошкент	2129,8	2370,2	2758,3	1,2	0,9	1,2
Фарғона	2214,6	2697,5	3444,9	2,5	1,2	1,7
Хоразм	1066,0	1347,7	1715,6	3,0	1,8	1,9
Тошкент шаҳри	2130,2	2137,9	2371,3	0,6	-0,2	0,8

Республикаси аҳолиси сони 50,5 %га ортган. Бу даврда аҳоли сонининг ўсиш суръати Андижон (59,7%), Жиззах (57,8%), Қашқадарё (74,6%), Наманган (64,6%), Самарқанд (59,7%), Сурхондарё (77%), Фарғона (55,5%) ва Хоразм (60,9%) вилоятларида республика ўртача кўрсаткичидан юқори, қолган ҳудудларда эса паст бўлган.
Аҳолининг мутлақ сони мавридли кўрсаткич ҳисобланади. У ёки рўйхатга олиш санаси бўйича ёки 1 январ ёки йилнинг исталган санаси бўйича демографик мувозанат тенгламаси ёрдамида ҳисоблаб чиқилади. Шу аснода демографик воқеа-ҳодиса – туғилиш, ўлим, никоҳ, ажралишлар, кўчиб келиш ва кўчиб кетишлар – у ёки бу вақт даври давомида рўй беради. Ушбу давр узунлиги турлича бўлиши мумкин, лекин демографияда кўпинча узунлиги бир йилга тенг бўлган даврлар билан операциялар амалга оширилади.
Санаб ўтилган демографик жараёнларнинг барча статистик кўрсаткичлари даврга мансуб бўлади, ёки жиддий айтадиган бўлсак, даврий ҳисобланади. Бундан демографик жараёнлар ҳақидаги даврий маълумотларни аҳоли сони ҳақидаги мавридли маълумотлар билан таққослаш муаммоси келиб чиқади. Бунинг устига, давр бошида ва давр охирида аҳоли сони турлича бўлади, чунки аҳоли узлуксиз ўзгариб туради. Айтилган фикр ушбу муаммони ҳал қилишни зарур қилиб қўйиб, бунга турли йўллар билан эришиш мумкин. Хусусан, бу демографик воқеа-ҳодиса қайд қилинадиган вақт оралиғи узунлигини қисқартириш ёрдамида даврий кўрсаткични мавридли кўрсаткичга айлантириш йўли билан амалга оширилиши мумкин. Агар бу оралиқ нолга айланади деб тахмин қиладиган бўлсак, демографик жараён кучи деб аталадиган кўрсаткичга эга бўламиз.

2-маъруза машғулоти