3-mavzu. Avtomobil transporti asosiy ish ko'rsatkichlari dars Oquv maqsadi

3-MAVZU. AVTOMOBIL TRANSPORTI ASOSIY ISH KO'RSATKICHLARI


Dars (Oquv maqsadi: avtomobilb transporti ishini rejalashtirish, hisobga olish va tahlil qilish uchun texnik-ekspluatatsion ko 'rsatkichlar tizimini o 'rganish.
Tushuncha va tayanch iboralar:qatnov, texnik tayyorgarlik, ishga chiqish, saroy quvvati, yuk ko'taruvchanlik, nominal yuk ko'tarish, yukli qatnov, bo'sh qatnov, boshlang'ich qatnov, umumiy qatnov, yo'ldan foydalanish, qatnov soni, i shvaqti, marshrutdagi vaqti, harakat vaqti, ekspluatatsion tezlik, texnik tezlik.
Asosiy savollar

1. 
   Umumiy tushunchalar.
   
2. 
   Avtomobilb saroyi va undan foydalanish.
   
3. 
   Avtomobilb saroyi quvvati va tarkibi.
   
4. 
   Marshrutlarda avtomobillarni ishlatish.
   
5. 
   Yukli o'rtacha qatnov masofasi, yuk tashish o'rtacha masofasi, passajir almashinuv koeffitsientiva passajirlar o'rtacha yurish masofasi.
   
6. 
   Transport vositalari ish rejimi.
   
7. 
   Harakat tezliklar.
   

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Xo'jaev B.A. Avtomobillarda yuk va passajirlar tashish asoslari.-Toshkent: O'zbekiston, 2002.-75-106 betlar.
   
2. 
   Вельможин А.В., Гудков В.А., Миротин Л.Б. Технология, организация и управления грузовыми автомобильными перевозками.-Волгоград: РПК “Политехник”, 1999.-с.-31-46.
   
3. 
   Umumiy tushunchalar
   

Yuklarni vaqt bo'yicha va fazoda siljitish, ko'chirish jarayoni avtomobilb transporti ishlab chiqarish jarayoni deyiladi. Bu jarayon avtomobilb transporti vositalari yordamida amalga oshiriladi. Ma'lum miqdorda tashilgan yuk va tkmda o'lchanuvchi, ma'lum hajmda bajarilgan transport ishi bu jarayonning natijasi hisoblanadi.
Qatnov-yuk avtomobili ishlab chiqarish jarayonining birligi hisoblanadi. Qatnov deyilganda yuk ortish vaqtdan toki keyingi ortishgacha bajarilgan ortish, tashish va tushirish operatsiyalarining yig'indisiga tushiniladi.
Yuk avtomobilb transporti vositasining ishini tahlil qilish, hisoblash va rejalashtirish uchun ko'rsatkichlar tizimi mavjud bo'lib,bu ko'rsatkichlar tizimi transport vositasidan foydalanish darajasini va uning ishi natijasini xarakterlaydi.
Yuk avtomobilb transporti vositasidan foydalanish darajasini xarakterlovchi ko'rsatkichlar:

• 
  harakatlanuvchi tarkib texnik tayyorgarligi koeffitsienti;
  
• 
  harakatlanuvchi tarkib liniyaga chiqish koeffitsienti;
  
• 
  yuk ko'tara olish qobiliyatidan foydalanish koeffitsienti;
  
• 
  yo'ldan foydalanish koeffitsienti;
  
• 
  o'rtacha yuk tashish masofasi;
  
• 
  ortish-tushirishga ketgan vaqt;
  
• 
  naryaddagi vaqt;
  
• 
  texnik ekspluatatsion tezlik.
  

Transport vositasi ishi natijasini xarakterlaydigan ko'rsatkichlar:

• 
  qatnovlar soni;
  
• 
  yukli yurish;
  
• 
  umumiy bosib o'tilgan yo'l;
  
• 
  harakatlanuvchi tarkib ish unumdorligi: tonna va tonna kmda;
  
• 
  yuk tashish hajmi, tonna;
  
• 
  yuk aylanishi tkmlarda;
  

4. 
   Transport vositalaridan foydalanish ko'rsatkichlari
   

Transport vositalarisaroyi deyilganda ATK harakatlanuvchi vositalari tushuniladi. (avtomobilb, avtomobilb-tyagachi, tirkama, yarim tirkama).
Hisobdagi yoki inventar kitobidahisobda turuvchi avtomobillar va tirkamalarning umumiy soni quyidagicha aniqlanadi:
Ax ATT Ap
A^ - texnik tayyor transport vositalari soni;
A_p - remont talab transport vositalari soni.
Texnik tayyor avtomobillar soni ekspluatatsiyadagi avtomobillar (А ) va texnik soz, ammo, ma'lum sabablarga ko'ra bekor turgan avtomobillar (А ) yig'indisidan iborat.
А_тт = А_э + A_c shunday qilib, A_x = А_э + A_c + A_p yuqoridagi formulalardan kelib chiqib:
ЛД_Х = ЛДтТ ^{+ АДД} p ^{: АД}ТТ = ^АДэ ^{+ АД}с
АДx = АДэ + АД n + АДp.
АД - inventar kitobibo'yicha hisobdagi avtomobilb kunlar;
АД_ТТ - texnik tayyor avtomobilb kunlari;
АДэ - ekspluatatsiyadagi avtomobilb kunlari;
АДc - texnik tayyor, lekin bekor turib qolgan avtomobilb kunlari;
АД - remont yoki TX dagi avtomobilb kunlari.
Transport vositalari parkining ishga chiqishining texnik tayyorgarlik darajasini aniqlash uchun, parkning texnik jihatdan ishga tayyorgarlik koeffitsienti (a_T) aniqlanishi lozim. Bitta avtomobilning Д kadendarb kunlari uchun:

щ

Transport vositasi parkining bir ish kuni uchun:


щ=

А

Transport vositasi parkining Д kalendar kunlari uchun:

щ

Д - kalendar kunlari.

Transport vositasining ishga chiqish koeffitsienti tarkibning ishga chiqish darajasini xarakterlaydi.
Bitta avtomobilning- Д kalendar kunlari uchun:

а

и

Transport vositasi parkining bir ish kun uchun:

а

и

Transport vositasi parkining Д kalendar kunlari uchun:

а

и

АДх - (АДс - АД_р) АДх

Mazkur koeffitsient transport vositasi parkining texnik holatiga, ekspluatatsiya sharoitiga, ta'mirlash ishlarining sifatiga, ta'mirlash usullariga bog'liq. Bundan tashqari tashishning mavsumiyligi, iqlim va yo'l sharoitlariga, transport korxonalarining ishini tashkil qilishga, to'xtab turishni normallashtirishga bog'liqdir.

5. 
   Avtomobilb saroyi quvvati va tarkibi
   

Avtomobilb saroyi quvvati tushunchasi faqatgina avtomobillar soni miqdorigina bo'lib aniqlanib qolmay, bu ko'rsatgich bilan saroyda bor barcha tur va modelli avtomobillarning bir yilda umumiy yuk ko'tara olish yoki passajirlar sig'dira olish tushuniladi va uni quyidagi formula bilan aniqlanadi:
^Q = Z ^AXi ■ Qh = ^АХlQ.1 + ^АХ2 ■ Qh2 + + ^Ахп ■ Янп ^,
bunda АХ_г - ma'lum model (marka)li avtomobillar;
q -ma'lum modeli (marka)li avtomobilning nominal yuk ko'tarish yoki passajirlar sig'dira olish qobiliyati.
Avtomobil saroyi tarkibi deyilganda ularda bor avtomobillarning turlari va modellarining umumiy avtomobillar sonidagi foiz hisobidagi ko'rsatkichidir. Bunday ko'rsatkichga zarurat, ATS oldiga qo'yilgan vazifalariga bog'liqdir. Masalan, katta shahar ichi avtobus saroylarida juda katta sig'imli avtobuslar yoki uyulib tashiluvchi ko'p miqdorli yuklar uchun samosval avtomobillar zarur. Xulosa qilib aytganda, avtotransport saroyi tarkibi ekspluatatsiya qilish sharoitiga ko'ra moslanishi ko'pjihatdan avtomobillardan samarali foydalanish imkoniyatini yaratib beradi.

4. 
   Marshrutlarda avtomobillarni ishlatish