3-Мавзу. Ахборот тизимларидаги жараёнлар ва уларни таркиби, маълумотлар базаси тушунчаси ва уни тузилмаси Режа

Бизнес ахборот тизимлари
Бизнесда ишлатиладиган куйидаги ахборот тизимлар турлари мавжуд: электрон тижорат тизимлари, транзакцияларни қайта ишлаш (processing), бошқарув AT, қарорларни қабул қилишни қўллаб-кувватлаш тизимлари.
Ундан ташқари баъзи ташкилотлар махсус-мақсадли тизимларни ишлатадилар: сунъий интеллект, эксперт тизимлар, виртуал воқелик ва бошқалар.
Электрон тижорат - ахборот технологиялари ёрдамида амалга ошириладиган товарларни сотиш, ишларни бажариш ва хизмат кўрсатиш бўйича тадбиркорлик фаолияти. Электрон тижоратни тўрт йўналишга ажратиш кабул килинган: бизнес бизнесга (busines-to-business, В2В); бизнес истеъмолчига (business-to-consumer, B2C); бизнес маъмуриятга (business-to-administration, B2A); истеъмолчи маъмуриятга (consumer-to-administration, C2A). Шунингдек, кейинги вақтда истеъмолчи истеъмолчига (consumer-toconsumer, С2С) ва истеъмолчи бизнесга (consumer-to-business, С2В) моделлари ривож топмокда.


Транзакцияларни_қайта_ишлаш_(transaction_processing)_тизимлари'>Транзакцияларни қайта ишлаш (transaction processing) тизимлари
Ўтган асрнинг 50-йилларидан бошлаб компьютерлар бизнесда ҳаркунги майда, кўп меҳнатни талаб киладиган ишларда ишлатила бошланган.
Транзакция - бизнесга боглик ўзаро алмашиш. Масалан: мижоз амалга оширган тўлов, ишчига тўланган иш хаки.
Транзакцияларни кайта ишлаш тизими бу бизнес транзакцияларини сақлаб қолиш ва кайта ишлаш учун фойдаланиладиган одамлар, жараёнлар, дастурлар, маълумот базалари ва ускуналар билан ташкил этилган тўпламдир.
Бошкарув тизимлари турли-туман бошкарув ватехник-иктисодий масалаларни хал қилиш учун мўлжалланган. Одатда, бу тизимлар корхоналар, ташкилотлар, тармоклар (масалан, касалхоналар, автоматлашган омборлар, моддий-техника таъминоти ва захира кисмларини бошкариш, кадрларни хисобга олиш ва бухгалтерия хисобининг ахборот тизимлари) АБТ доирасида ишлайди. Кўпинча, бу тизимлар айрим сохаларга хизмат кўрсатади ва мустакил хисобланади, яъни ўзининг ахборот фонди, алгоритми ва дастурий таъминотига эга бўлади.
Бошкарув тизимлари интеграциялашган, маълумотлар базаси тамойили бўйича қурилган бўлиши мумкин. Бундай тизимлар корхонадаги айланиб юрувчи бутун ахборот окимига ишлов беради ва корхонанинг ресурсларидан
окилона фойдаланган холда унинг бир маромда ва режали ишлашини таъминлашга йўналтирилган бўлади.
Техник воситалар ёрдамида фақат ахборот операцияларини автоматлаштиришга эришилади. Бевосита карорлар кабул килиш функцияларини ва бошқа бошкарув операцияларини одамнинг ўзи бажаради. Шунинг учун бошкарув тизимлари одатда алоҳида хизматлар ва корхона рахбариятига турли маълумотномалар ва ҳисобот шаклларини беришга йўналтирилган бўлади.
Демак, бошкарув тизимлари бир вақтнинг ўзида ахборот-маълумот тизимларининг вазифаларини хам бажаради. Бу тизимларда сўровлар одатда доимий ва регламентли характерга эга бўлади. Ахборот тизими бу сўровларни
амалга ошира бориб, назорат қилинадиган жараёнларнинг холати тўғрисидаги ахборотга мунтазам равишда (хар куни, хар ҳафтада ва хоказо) ишлов бериш натижасида маълумот шаклларининг муайян рўйхатини беради, шунингдек бошқа турдаги сўровларга хам хизмат кўрсатади.