3. Matematika va informatika fanlarini o’qitishning uzluksizligi

3. Matematika va informatika fanlarini o’qitishning uzluksizligi 
Matematika - fan va o’quv predmeti sifatida. “Matematika” so’zi grekcha “bilish, fan” so’zidan olingan bo’lib, bizga qadimgi Yunonistondan yetib kelgan. Bu fan o’z rivojlanish davri mobaynida quyidagi davrlarni bosib o’tgan: 
1) Matematikaning paydo bo’lish davri - amaliy hisoblashlar va o’lchashlar, son va figura tushunchalari shakllanishi bilan belgilanadi. Bu davrda arifmetika va geometriya kabi matematikaning bo’limlari o’z boshlang’ich asoslariga ega bo’ldi. 2) O’zgarmas miqdorlar davri –eramizgacha VI-V asrlardan boshlanib, bu davrda matematika fani tadqiqot tushunchalariga (son va shakl), usullariga ega bo’lgan mustaqil fan sifatida shakllandi Bu davrda matematikaning yangi sohasi – algebra fani paydo bo’ldi va rivojlandi. Bunda buyuk vatandoshlarimiz Muhammad Al-Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy , Umar Xayyom, Abu Ali Ibn Sino , Ulug’bek , Al-Farg’oniy-larning xizmati katta bo’lgan. 
3) O’zgaruvchi miqdorlar davri XVII asrdan boshlanib XIX asr birinchi yarmigacha bo’lgan davrni o’z ichiga olib, matematikaning tadbiq qilish sohalari ko’paydi, funksiya va u bilan bog’lik, uzluksizlik va harakat g’oyalari asosiy o’rinni egalladi. Matematik analiz tarkib topdi va takomillashtirildi. 
4) O’zgaruvchi munosabatlar davrida abstrakt nazariyalar, matematik tuzilmalarning roli oshdi va modellashtirish usuli keng qo’llanila boshlandi. Bu davr XIX asr ikkinchi yarmidan boshlanib to hozirgacha bo’lgan davrni qamrab olib, fanda algebraik strukturalar, yangi nazariya va yo’nalishlarning paydo bo’lishi va rivojlantirilishi bilan harakterlanadi. Hozirgi paytda matematika yanada taraqqiy etib, turli nazariy kashfiyotlar bilan birgalikda uning amaliy tadbiqlari ko’payib bormoqda. Matematika fan sifatida ham, o’quv predmeti sifatida ham yosh avlodga o’rgatilishi talab etiladi. Bunga sabablar quyidagilar: Matematika fan sifatida: moddiy borliqning fazoviy va miqdoriy munosabatlarini aks ettiruvchi qonunlarni to’la va chuqur o’rganish, targ’ib etishni talab etadi; o’rganilayotgan qonuniyatlarning qanday mazmunga egaligi va ularning qanday usul bilan asoslanganligi rivojlanish darajasi bilan hisoblashmaydi; unda tadqiqotchining shaxsiy fazilatlari, u yoki bu matematik qonunning qanday kashf etilganligi muhim emas; matematika fani ma’lum tizimda yaratiladi va rivojlanadi, u bir –biriga bog’liq qat’iy ketma–ket keluvchi qonunlarni ochib beradi. fanda asosiy tushunchalar, qabul qilingan aksiomalar uning boshlangich asosi bo’lib hisoblanadi. Matematika o’quv predmeti sifatida: o’quvchilarga matematikadan bilim, ko’nikma va malakalar beriladi; matematik bilimlar berishda o’quvchilar yosh xususiyatlari hisobga olinadi; yangi matematik tushuncha yoki qonun kiritishga yondashish muhim ahamiyatga ega va shu asosda uni bayon etish usuli tanlanadi; abstrakt tushunchalar izohlar va misollar bilan beriladi; o’qitishda takrorlash ham amalga oshiriladi; o’quv predmeti fan tizimini qisqartirishi va buzishi mumkin emas. 
2. Matematika o’qitish uslubiyati fanining maqsad va vazifalari Insoniyat o’z rivoji davrida yosh avlodga bilimlar berar ekan asosiy e’tiborini o’z faoliyati va taraqqiyot talablarini hisobga olib, fanlar asoslarini o’rgatishga harakat qiladi. Shu sababli o’quvchilarga barcha bilimlar qatori matematikadan chuqur bilimlar berish vazifasi va 40 uni ilmiy amalga oshirish asosiy masalalardan hisoblanadi. Bunda matematika o’qitish uslubiyati asosiy o’rinlardan birida turadi. "Metodika" so’zi yunoncha "metod" yoki "usul" so’zidan olingan. Matematika o’qitish metodikasi (uslubiyati) fani deb jamiyat tomonidan qo’yilgan ta’lim maqsadlarga mos ravishda matematika o’qitish usullarini, qonuniyatlarini uning ma’lum rivojlanish darajasida o’rganadigan va tadqiq etadigan pedagogikaning bo’limiga aytiladi. Matematika o’qitish uslubiyati fani "matematika pedagogikasi" sifatida ta’limning umumiy qonuniyatlarining matematika sohasida namoyon bo’lish xususiyatlarini o’rganadi. Matematika qo’itish uslubiyati fani avvalo uzaro bir-biriga boglik to’rtta savolga javob berishi lozim. Birinchisi – nima uchun matematikani urgatish kerak? Bu savolga javobni ta’lim va tarbiya umumiy vazifalariga asoslanib topish mumkin, uz navbatida bu vazifalar jamiyat rivojining ma’lum bir boskichida uning oldida turgan umumbashariy maqsad va vazifalar bilan aniqlanadi. Ikkinchisi – kimni matematikaga urgatish kerak? Bir tomondan bu savol yosh haqida bo’lib, kachondan boshlab bolalarni matematikaga urgatish maqsadga muvofiq va kachon barcha uchun majburiy dastur urnatishni tugatish zarurligini ifoda etadi. Ikkinchi tomondan, maktabdan keyingi matematik ta’limning uzviyligini ifodalaydi. Uchinchisi–urganiladigan matematika mazmuni qanday bulishi kerak? Yoki nimani urgatish kerak? Bu savolga javob matematika ukitish maqsadlari haqidagi savol bilan mustaxkam boglik. Matematika fanidan uni ukitish va urgatish uchun qanday xajmda va qanday ma’lumotlar olish masalasi baxsli masalalardan hisoblanadi. Turtinchisi – matematikani qanday urgatish kerak? Bu savolga javob matematika ukitish uslubiyatining muxim kismi bulib, eng harakatchan, eng ilgor va eng kulay ukitish usullari bilan birga ijodiy yondashishni talab etadigan usullar tizimini asoslash va targib qilish talab etiladi. Matematika ukitish uslubiyati fanining asosiy vazifalari kuyidagilar: matematikani urganishning maqsadlari va ukuv predmeti maz-munini aniqlash; kuyilgan masalalarni amalga oshirish uchun eng kulay usullar va asosiy ukitish shakllarini yaratish. Matematika ukitish uslubiyati uchta bulimdan iborat: matematika ukitish umumiy uslubiyati (masalan, ukitish usullari prinsiplari va xokazo masalalar kiradi); matematika ukitish xususiy uslubiyati (maktab matematika kursining ayrim bulimlari yoki tushunchalari yunalishlarini urganish usul va yullari karaladi); matematika ukitish maxsus uslubiyati (masalan, akademik lisey, kasb-xunar kollej va maxsus ukuv yurtlarida matematika ukitishning xususiyatlari urganilishi mumkin). Matematika ukitish uslubiyati fani uz oldida turgan vazifalar kulamiga kura boshqa fanlar bilan uzviy aloqada. Avvalo matematikaning uzi bilan mustaxkam boglik bulib, shu asosda ukitishning mazmuni va usullari takomillashib boradi. Matematika o’qitish uslubiyati pedagogik fan bo’lganligi uchun tabiiy ravishda pedagogika fani yutuklariga tayanadi. Bundan tashkari u psixologiya konuniyatlari asosida matematika o’qitish konuniyatlarini ochib beradi,chunki ta’lim jarayonida o’quvchilarning ma’lum guruxi(sinf) va xatto ayrim o’quvchilar xususiyatlariga e’tibor berish, ularning kizikish va dikkat-e’tiborlari, xotiralarini hisobga olish, o’zlashtirish boskichlari, akl, xulki xususiyatlari va x.k.larni hisobga olish talab etiladi. Maktabda matematika o’qitish uslubiyati mantikka ham tayanadi.Bunga sabab bir tomondan matematika o’qitish bir vaktning o’zida mantikiy matematik tilga o’rgatish hisoblansa, ikkinchi tomondan, fan sifatida matematikaning o’zi mantik konunlari asosida kurilgan. Maktabda matematika o’qitishda asosiy narsa o’kituvchining pedagogik maxorati bo’lib, u xech qanday ta’rif va tavsifga muxtoj emas, chunki bu san’atdir. San’atni o’rganish lozim, 41 san’atni egallash kerak. Pedagogik maxoratni egallashdagi birinchi va zarur boskichlardan biri matematika o’qitish uslubiyatini o’rganish hisoblanadi. 
3.Maktabda matematika o’qitishning mazmuni va vazifalari Maktabda matematika o’qitishning asosiy maqsadlari kuyidagi-lar:umumta’lim, tarbiyaviy va amaliy maqsadlar. Umumta’lim maqsadlari: o’quvchilarga ma’lum matematik bilim, ko’nikma va malakalar sistemasini berish; o’quvchilarga olamni o’rganishning matematik usullarini egallashlariga yordam berish; o’quvchilarni ogzaki va yozma matematik nutkka o’rgatish; o’quvchilarning ta’lim jarayonida va o’z ustida ishlashlarida faol bilish faoliyatini oshirish uchun zarur bilim, ko’nikma va malakalar bilan kurollanishga hamda qo’llashlari uchun yetarli matematik ma’lumotlarni olishiga erishish. Tarbiyaviy maqsadlari: matematika faniga bo’lgan turgun kizikishni tarbiyalash; o’quvchilarni axlokiy, ma’naviy-ma’rifiy, iktisodiy, estetik va ekologik tarbiyalash( masalan, mexnatga xurmat, burch xissi, go’zallik, ziyraklik, iroda va chidamlilik va x.k. xislatlarni tarbiyalash); o’quvchilarning matematik tafakkur va kobiliyatlarini rivojlantirish, ularda matematik madaniyatni shakllantirishdan iborat. Amaliy maqsadlari: olingan bilimlarni oddiy xayotiy masalalarni yechishga, boshqa o’quv fanlarni o’rganishda ko’llay olish ko’nikmalarini shakllantirish; matematik asboblar va jixozlardan foydalana olishga o’rgatish; bilimlarni Mustaqil egallay olish ko’nikmalarini tarkib toptirish. Umumiy o’rta ta’lim maktablarining 5-9-sinflari uchun matematikadan davlat ta’lim standarti ( Ta’lim tarakkiyoti. 4-maxsus son.-T:Shark, 1999 y.-101-170-b.) maktabda o’quvchilarga matematikani o’qitishdan ko’zda tutilgan maqsadlarni kuyidagicha belgilaydi: 
- o’quvchilarning xayotiy tasavvurlari bilan amaliy faoliyatlarini umumlashtirib borib, matematik tushuncha
Elektron jadvallar inson xayotining xar xil soxasida uchraydigan, xisoblash va iqtisodiy masalalarni yechishda, jumladan, berilganlarni tez o’zgartirib turuvchi masalalarni tezkor ravishda qayta ishlab chiqishda, masalan, bank xujjatlari bilan ishlash kabi keng ko’lamli masalalarni yechishda qo’llaniladigan uta kuvvatli vosita xisoblanadi.
Хisoblash elektron jadvalining dastlabki dasturi 1979 yili Visicals (Visiblencalculators-ko’rinib turuvchi kalkulyator) nomi bilan Software Arts firmasida yaratilgan. Bu dastur Apple II kompyuteri uchun ishlab chiqilgan va ko’p jixatdan uning bozorda ommabobligi aniqlangan.1981 yili IBM PS kompyuteri paydo bo’lishi bilan bu tipdagi kompyuterlar uchun elektron jadvallar ishlab chiqila boshlandi.Visicals va Supercals dasturlarining yangi ko’rinishlari paydo bo’ldi, shu bilan birgalikda Microsoft - Multiplan firmasining birinchi amaliy dasturi paydo bo’ldi va u elektron jadvallar yangi avlodining yorqin yulduziga aylandi.
Хisoblashlar natijalarini ko’rgazmaliroq tasvirlash uchun joylashtirilgan grafik rejimlarining paydo bo’lishi bu elektron jadval rivojlanishining navbatdagi qadami b’ldi. 1983 yil LOTUS firmasining 1-2-3 paketlari chiqib, kutilgandan xam ziyodrok muvaffakiyatga erishdi. Ammo 1997 yil Microsoft firmasi tomonidanEXCEL dasturi taqdim etildi, u xozirgi kunda xam o’z sinfidagi eng quvvatli dastur xisoblanadi. Bu dastur ixtiyoriy axborotni (matnlar, sonlar, sana va hokazolarni) qayta ishlab chiqish va saqlash imkonini beribgina qolmasdan, balki qilgan ishingiz natijasini bezash, ko’rgazmaliroq ko’rsatish va chop etish imkoniyatini beradi.Bunda Win Word dasturidagi taxrirlash vositalardan foydalanish mumkin.EXCEL ning ommaviy imkoniyatlarini o’zlashtirish qiyin emas,ammo dasturning murakkabligi va imkoniyatlarining juda kengligi sababli , ular bilan tanishish uzoq davom etishi mumkin, binobarin, aynan ish jarayonida uning yangi-yangi imkoniyatlarini ko’rish mumkin. EXCEL bugungi kunda mashhur elektron dasturlash jadvallaridan biridir. Undan ishbilarmonlar,
o’qimishli kishilar,xisobchilar va jurnalistlar foydalanadilar. U yordamida turli xildagi ro’yxatlar, kataloglar, jadvallar, moliyaviy va statik otchyotlar,jamoa fikrini xisobga olish biznes korxonalarni rejalashtirish, ilmiy eksperimentlar natijasini ishlab chiqish, prezentatsion materiallar tayyorlash mumkin. Хullas, YeХSELqulay elektron jadvaldir. Jadvallarni jihozlash turli xil bo’ladi, formatlashda berilgan imkoniyatlar xuddi yaxshi tekst protsessordek, shriftlarni o’zgartirish mum-kin, rasm chizishni, qatorlar ajratishni, qatorli yoki aloxida yacheykalardagi tekstni rang bilan ko’pincha agar sizda rangli printer bo’lsa, ramkali va chiziqli, oblastlarni ranglash, berilgan jadvallarda grafik va diagramalar ko’rish, jadvallarda kartinkalar qo’ya bilish va hokazolarni bajarish mumkin. Shuni aytish lozimki, bu dastur xaddan tashqari kuchli,imkoniyatlari juda ko’p, ko’pincha oxirgi versiyalar (5.0 va 7.0 WINDOWS 95 uchun) mikesida berilgan. Biz, albatta o’zimizga kerakli bo’lgan tushunchalarni ko’rib chiqamiz, shuningdek, uning ishlash prinsipini xam, boshqa qolgan juda ko’p ma’lumotlarni kerakli vaqtda biz kengaytirilgan xolatdagi EXCEL sistemasidan qidirishimiz mumkin.