3-maruza. Plug nazariyasi asoslari. Plugning ishchi sirti. Lemexli – ag'dargichli sirtlarini loyixalashda nazariya asoslari. Qatlam

 
 
YER XAYDASH KORPUSLARINING TURLARI, ASOSII 
KONSTRUKTIV QISMLARI 
 
Lemex-ag'dargichli korpus — lemexli plug, lushchilnik, egag 
olgich, kanal qazgich, kultivator-okuchnikning erga ishlov beruvchn 
asosiy ish organi. Plug va lushchilniklarga o'rnatiladigan lemex-
ardargichli korpusning asosiy qismlari (14-rasm): lemex I, ag'dargich II, 

---

dala taxtasi IV, stoyka III dan iborat. Lemexda: tumshuq 1, tig' 2 va 
tovon 3, ag'dargichda: ko'krak 7 va qanot 5 bo'ladi. Lemex va ag'dargich 
korpusning ish qismi, dala taxtasi va stoyka esa yordamchi qismlar 
hisoblanadi. Lemex-ag'dargichli ish sirti haydalmagan dala tomondagi 
qirrasi 5, shudgor tomondagi korpusning egat qirrasi 4 va yuqorigi 
qirrasi 6 bilan cheklangan.
Plug korpusining lemexi tuproqni tagidan qirqadi, ag'dargichi esa 
uni egat devoridan ajratadi. Qirqilgan palaxsa lemex-ag'dargichning ish 
sirti bo'ylab yuqoriga va yon tomonga siljib, egatga ag'dariladi, 
uvalanadi. Oddiy pluglarda tuproq palaxsalari ag'dargichdan faqat o'ng 
tomonga ag'dariladi. Tekis haydaydigan pluglarda (9- rasmga qarang) 
ham chap, ham o'ng tomonga ag'daruvchi korpuslar ishlatiladi. 
Tuproqning uvalanish darajasi ag'dargich ko'kragining, palaxsaning 
buralish darajasi esa qanotning shakliga bog'liq. Umuman tuproqqa 
ishlov berish sifati ag'dargich turiga, tuproqning mexanik tarkibiga, 
namligiga va chimli qatlamga bog'liq.
 
 
14-rasm. Plugning lemex-ag'dargichli korpusi 
1-tumshuq; 2-tig'; 3-tovon; 4-egat qirrasi; 5-qanot; 6-yuqori qirra; 7-
ko'krak; 8-dala tomondagi qirra; I-lemex; II-ag'dargich; III-stoyka; IV-
dala taxtasi; 
Lemex-ag'dargichlarning ish sirtlari lemex tig'ining yoki sirt 
yasovchisining egat devoriga boshlang'ich, eng kichik va eng katta 
qiyalik burchaklari (
𝜃
0
, 
𝜃
min
, 
𝜃
max
) hamda bu burchaklar farqi (∆
𝜃
= 
𝜃
0
-
𝜃
min
; ∆
𝜃
=0
max
—0
min
) ga qarab (1-jadvalga qarang) to'rt xil: silindrik 
(15-rasm, a), madaniy (15-rasm, b), yarimvintsimon (15-rasm, v) va 
vintsimon (15-rasm, g) bo'ladi.