3 маъруза: Онтология-борлиқ фалсафаси

Субстанция масаласи

• Материализм — оламнинг асосида материя, яъни моддий нарсалар ётишини эътироф этадиган, моддийликни устувор деб биладиган таълимот.
• Идеализм — оламнинг асосида руҳ ёки ғоялар (идеялар) ётади, дунё воқелиги ва ривожида идеяларни устувор деб таълим берадиган фалсафий таълимот.

Борлиқ ҳақидаги таълимотлар

• Файласуфлар борлиқ ҳақида турли ғояларни илгари суришган. Зардўштийлик таълимотида алангаланиб турган олов борлиқнинг асосий моҳиятини ташкил этади. Қадимги юнон файласуфи Суқрот борлиқни билим билан қиёслайди ва унингча, бирор нарса, биз уни билсаккина бор бўлади, инсоннинг билими қанча кенг бўлса, шунча кенг борлиқни қамраб олади.

Борлиқ ҳақидаги таълимотлар

• Демокрит борлиқ атомлар мажмуасидан иборат, деб тушунтирган. Унинг фикрича, борлиқнинг моҳияти унинг мавжудлигидадир. Мавжуд бўлмаган нарса йўқликдир.
• Беруний фикрича фикрича, борлиқ ҳамма нарсанинг асосидир. Форобий фикрича, илк борлиқ азалий Оллоҳнинг ўзидир. Ислом таълимотида борлиқ Оллоҳ яратган мавжудликдир.

Борлиқ ҳақидаги таълимотлар

• Европада ўтган олимлар Давид Юм ва Жорж Беркли борлиқни сезгиларимиз мажмуаси, деб талқин этишган. Гегел эса борлиқни мавҳумлик, мутлақ руҳнинг намоён бўлиши, деб таърифлайди.
• Борлиқ ўзига объектив ва субъектив реалликни, мавжуд бўлган ва мавжуд бўладиган оламларни, моддийлик ва маънавийликни, ўтмиш ва келажакни, ўлим ва ҳаётни, руҳ ва жисмни қамраб олувчи фалсафий тушунчадир.

Атрибут тушунчаси

• Оламдаги нарса ва ҳодисаларнинг туб ажралмас хусусиятларига атрибут дейилади. Борлиқнинг ҳам бир қанча атрибутлари мавжуддир. Булар: ҳаракат, фазо, вақт, инъикос, онг ва бошқалар. Борлиқнинг атрибутлари ичида унинг асосий мавжудлик усулини ифода этувчи хусусияти ҳаракат ҳисобланади. Чунки борлиқ ҳаракатсиз ўзининг структуравий яхлитлигини сақлай олмайди.