3-ma`ruza: Mustaqil O‘zbekiston Respublikasining tashkil topishi va uning tarixiy ahamiyati (2-soat)

---

3-ma`ruza: Mustaqil O‘zbekiston Respublikasining tashkil topishi va 
uning tarixiy ahamiyati (2-soat). 
 
Mustaqillik arafasida respublikadagi ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy ahvol. 
O‘zlikni anglashga intilishning kuchayishi. Siyosiy tizimdagi o‘zgarishlar. 
Mustaqillikning e’lon qilinishi. O‘zbekiston Respublikasining tashkil etilishi. 
Mustaqillikning ilk davrida davlat suverenitetini mustahkamlash yo‘lidagi sa’y-
harakatlar. 
Mustaqil 
O‘zbekiston 
davlatining 
yuzaga 
kelishi 
va 
mustahkamlanishida I.Karimovning tarixiy xizmatlari. 
SSSR tanazzulga uchragach, O‘zbekiston rahbariyati davlat mustaqilligini 
to‘la o‘z qo‘liga olishga kirishdi.
1991 yil 25 avgustda O‘zbekiston Prezidentining farmoni e’lon qilindi. 
Farmonga binoan Respublika ichki ishlar vazirligi va Davlat xavfsizligi 
qo‘mitasi O‘zbekiston SSRning qonuniy tasarrufiga olindi. Respublika 
hududida joylashgan SSSR ichki ishlar vazirligining ichki qo‘shinlari bevosita 
O‘zbekiston Prezidentiga bo‘ysundirildi. Respublika ichki ishlar vazirligi, 
Davlat xavfsizlik qo‘mitasi, prokuraturasi va adliya organlari, shuningdek, 
respublika hududida joylashgan ichki qo‘shinlar, Turkiston harbiy okrugi 
qismlari va qo‘shilmalari partiyadan butunlay xalos qilindi.
O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov Oliy Kengash Rayosatiga juda qisqa 
muddatda respublikaning davlat mustaqilligi to‘g‘risidagi qonun loyihasini 
tayyorlash va uni Oliy Kengashning navbatdan tashqari sessiyasi muhokamasiga 
taqdim etishni taklif qildi. Oliy Kengash 1991 yil 26 avgust kuni 
O‘zbekistonning davlat mustaqilligi to‘g‘risida qonun loyihasini tayyorlash 
haqida va 31 avgustda Oliy Kengashning navbatdan tashqari VI sessiyasini 
chaqirishga qaror qildi.
1991 yil 28 avgust kuni O‘zbekiston Kompartiyasi MQ va Markaziy 
nazorat komissiyasining qo‘shma plenumi bo‘lib o‘tdi. Plenumda Prezident 
I.Karimovning SSSRda19-21 avgust kunlari sodir bo‘lgan fojiali voqealar va 
respublika partiya tashkilotlarining vazifalari to‘g‘risidagi axboroti tinglandi 
va muhokama qilindi. Plenum Respublika Kompartiyasining KPSS MQ bilan 
har qanday aloqalarni to‘xtatishga, KPSSning barcha tuzilmalaridan chiqishga, 
uning markaziy organlaridagi o‘z vakillarini chaqirib olishga qaror qildi.
1991 yil 31 avgust kuni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Ken-gashining 
navbatdan tashqari tarixiy oltinchi sessiyasi bo‘lib o‘tdi. Sessiyada O‘zbekiston 
Prezidenti I.Karimov nutq so‘zlab, sobiq Ittifoqda so‘ngi paytlarda yuz bergan 
ijtimoiy-siyosiy voqealarni, davlat to‘ntarishiga urinish oqibatlarini tahlil qilib,
ular O‘zbekiston taqdiriga, xalqimiz tarixiga bevosita daxldor ekanligini har
tomonlama asoslab berdi. Vaziyatdan kelib chiqqan holda, O‘zbekiston
Respublikasining davlat mustaqilligini e’lon qildi va uni mastaqillik 
to‘g‘risidagi qonun bilan mustahkamlashni taklif qildi.

---

Sessiyada«O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi 
to‘g‘risidagi Oliy Kengash Bayonoti» qabul qilindi. Bayonotda bunday 
deyilgan edi:
«Mustaqillik deklaratsiyasini amalga oshira borib, O‘zbekiston Sovet 
Sotsialistik Respublikasi Oliy Kengashi O‘zbekistonning Davlat mustaqilligini 
va ozod suveren davlat- O‘zbekiston Respublikasi tashkil etilganligini tantanali 
ravishda e’lon qiladi».
Oliy Kengash sessiyasida «O‘zbekiston Respublikasining davlat 
mustaqilligini e’lon qilish to‘g‘risida» qaror qabul qilindi.
Mazkur qarorda: 
1) Respublikaning davlat mustaqilligi to‘g‘risidagi Oliy Kengash
bayonoti tasdiqlansin va resrublika bundan buyon O‘zbekiston Respublikasi 
deb atalsin;
2) 1 sentyabr O‘zbekiston Respublikasining Mustaqillik kuni deb 
belgilansin va 1991 yildan boshlab bu kun bayram va dam olish kuni deb e’lon 
qilinsin, deb qat’iy belgilab qo‘yildi.
Oliy Kengash sessiyasida «O‘zbekiston Respublikasining Davlat 
mustaqilligi asoslari to‘g‘risida» Qonun qabul qilindi. Bu Qonun 17 
moddadan iborat bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligini 
huquqiy jihatdan mustahkamlab berdi. Qonunda: 

O‘zbekiston Respublikasi o‘z tarkibidagi Qoraqalpog‘iston 
Respublikasi bilan birga, mustaqil, demokratik davlatdir;

O‘zbekiston Respublikasining xalqi suverendir va respublikada davlat 
hokimiyatining birdan-bir sohibidir. U o‘z hokimiyatini ham bevosita, ham 
vakillik idoralari tizimi orqali amalga oshiradi;

O‘zbekiston Respublikasi to‘la davlat hokimiyatiga ega, o‘zining 
milliy davlat va ma’muriy-hududiy tuzilishini, hokimiyat va boshqaruv
idoralari tizimini mustaqil belgilaydi, davlat chegaralari, hududi daxlsiz va
bo‘linmas bo‘lib, uning xalqi o‘z xohish-irodasini erkin bildirmasdan turib 
o‘zgartirilishi mumkin emas;

Respublika hududidagi er, er osti boyliklari, suv va o‘rmonlar, 
o‘simlik va hayvonot dunyosi, tabiiy va boshqa resurslar, Respublikaning 
ma’naviy boyliklari O‘zbekiston Respublikasining milliy boyligi, mulki 
hisoblanadi, deb qonunlashtirilib, belgilab qo‘yildi. 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining VII sessiyasida1991 yil 
30 sentyabr kuni «O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi 
asoslari to‘g‘risi»gi Qonunga Konstitutsiyaviy qonun maqomini berishga qaror 
qilindi. Qarorda O‘zbekiston Respublikasining amaldagi Konstitutsiyasi 
moddalari «O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi asoslari 
to‘g‘risida»gi Qonunning moddalariga zid kelgan hollarda mazkur Qonunga 
amal qilinsin, deb belgilab qo‘yildi.
SHunday qilib, xalqimizning asriy orzusi, umidlari ushaldi, ro‘yobga 
chiqdi. Mamlakatimiz, xalqimiz siyosiy mutelikdan, asoratdan qutildi. Dunyo 
xaritasida yana bitta mustaqil davlat-O‘zbekiston Respublikasi paydo bo‘ldi.

---

O‘zbek xalqi tarixida, mamlakatimizda yashaydigan barcha xalqlar 
tarixida chinakam tarixiy ahamiyatga molik bo‘lgan voqea sodir bo‘ldi.
O‘zbekiston Respublikasining aholisi mustaqillik e’lon qilingan paytda 
21,5 mln kishini tashkil etardi. 2004 yil boshlariga kelib aholi soni 25 mln.dan 
ortdi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1991 yil noyabrida bo‘lgan 
VIII sessiyasi Davlat mustaqilligi masalasi bo‘yicha referendum o‘tkazish 
xaqidagi masalani ko‘rib chiqdi. 
Oliy Kengashning mazkur sessiyasida 1991 yil 29 dekabr, yakshanba
kuni O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi to‘g‘risida referendum
hamda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovini o‘tkazish to‘g‘risida
qarorlar qabul qilindi. Referendumda ovoz berish byulleteniga masala
quyidagi ta’rifda kiritildi: «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi
tomonidan e’lon qilingan O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligini 
ma’qullaysizmi?». SHuningdek, «O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi 
to‘g‘risida» Qonun qabul qilindi.
1991 yil 29 dekabr kuni umumxalq referendumi bo‘lib o‘tdi. 
Referendumda 9.898707 kishi yoki saylov ro‘yxatiga kiritilganlarning 94,1
foizi qatnashdi. Ovoz berishda qatnashganlarning 98,2 foizi O‘zbekiston 
Respublikasi mustaqilligini ma’qullaymiz, deb ovoz berdi. 
O‘zbekiston Davlat mustaqilligining e’lon qilinishi, uning butun tarixiy 
taraqqiyoti natajalaridan kelib chiqadigan ob’ektiv va qonuniy hodisadir.
Respublika xalqi va rahbariyatining donishmandligi, sabotli va 
qat’iyatliligi, uzoqni ko‘ra bilishi natijasida uning davlat mustaqilligiga 
erishuvi Tinch, Demokratik, Parlament yo‘li bilan Ijtimoiy larzalarsiz,
qurbonlar va vayronagarchiliksiz amalga oshdi. 
1991 yil 29 dekabr kuni muqobillik asosida O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidenti saylovi ham bo‘lib o‘tdi. Prezidentlikka nomzod Islom
Abdug‘anievich Karimov uchun 8.514136 kishi yoki ovoz berishda
qatnashganlarning 86 foizi ovoz berdi. Markaziy saylov komissiyasi saylov 
yakunlarini ko‘rib chiqib, I.A.Karimovni 1991 yil 29 dekabrdan O‘zbekiston
Respublikasining Prezidenti lavozimiga saylangan, deb xisoblashga qaror qildi. 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992 yil yanvarda bo‘lgan 
navbatdan tashqari IX sessiyasida Prezident Islom Karimov qasamyod qildi: 
«O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimini bajarishga kirishar
ekanman, respublikamiz xalqlariga sadoqat bilan xizmat qilishga,
fuqarolarning huquq va erkinliklariga kafolat berishga, O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasiga qat’iy rioya etishga, zimmamga yuklangan
yuksak vazifalarni vijdonan bajarishga qasamyod qilaman». Islom Karimov 
O‘zbekiston Respublikasining umumxalq tomonidan saylangan birinchi 
Prezidentidir.