3-ma’ruza mavzu: Raqamli qurilmalar Reja: Raqamli qurilmalarning vazifalari

3. Triggerlarning turlanishi

Ma’lumki, trigger deb (trigger qurilmalari, tizim) elektron qurilmalarning katta sinfiga aytiladi, u ikki turg‘un holatga ega bо‘lib, tashqi signallar ta’sirida u holatlarning xohlaganiga о‘tishi mumkin va u bu holatda signal ta’siri tugagach xohlagancha uzoq vaqt turishi mumkun. Triggerlar odatda ikkita chiqishga ega boʻlib, va holanki uning holatini bitta chiqishidan ham bilib olish mumkin, ulardan bittasi tо‘g‘ri chiqish Q kabi belgilanadi va chiqishlaridan ikkinchisi esa teskari chiqish - Q kabi belgilanadi. Triggerlar bir chiqishli va ikki chiqishli bо‘lishi mumkin. Bir chiqishli triggerlarni bir fazali deb, ikki chiqishli triggerlarni ikki fazali deb nomlanadi.

Trigger holatlaridan birini 1 deb (yaʻni Q = 1), ikkinchisini 0 deb (yani Q = 0) qabul qilinib, trigger ikkilik kodida yozilgan bir bit axborotni saqlaydi (xotiralaydi) deb xisoblash mumkinki bо‘ladi. Shu bilan bir qatorda signalning qaysi kо‘rinishi orqali 1 va 0 deb qabul qilinganligiga qarab, yaʻni holatini kodlashtirish (ifodalanishi) usuliga bog‘liq holda barcha triggerlar potensial va impulsli kodlovchi triggerlarga ajratiladi. Birinchisining farqli tomoni shundan iboratki, triggerning har bir holati о‘zgarmas amplitudali yuqori (manba kuchlanishiga yaqin) va past (nolga yaqin) mantiqiy qiymatga mos ravishda о‘rnatiladi. Shunda agar, triggerning Q chiqishi kuchlanishni yuqori qiymatiga mos kelsa, u holda trigger 1 (Q = 1) holatda deyiladi, agarda kuchlanishni past qiymatiga mos kelsa, u xolda trigger 0 (Q = 0) holatda turibti deyiladi.

Impulsli kodlovi triggerlar agarda u 1 holatda bо‘lsa ma’lum amplitudali va uzunlikdagi impulslarning borligi va agarda u 0 holatda bо‘lsa impulslarning yо‘qligi bilan holati xarakterlanadi.

Triggerning umumlashtirilgan tarkibiy sxemasi 5.6-chizmada keltirilgan.

Boshqarish sxemasi

S_d

A₁

Q



A_n

V₁

V_К



С₁

Q




С_р

R_d

5.6-chizma. Triggerning umumlashtirilgan tarkibiy sxemasi.

Boshqarish sxemasi uning kirishlariga A₁.-A_n kelgan axborotlarni 00, 01, 10, 11 kombinatsiyadagi signallardan biriga о‘zgartiradi, bu axborot bevosita triggerning a₁ , a₂ kirishlariga ta’sir etadi. Yozilishi kerak bо‘lgan axborot beriluvchi A₁ ... -A_n kirishlarini axborot yoki mantiqiy kirish deb nomlanadi. Mantiqiy kirishdan tashqari triggerlarda yana takt yoki sinxronlash kirish (S₁ - S_r), ruxsat berish V₁ -V_k kirishi va shuningdek triggerni S_d - R_d bevosita о‘rnatish kirishlari mavjud bо‘lishi mumkin.

Raqamli qurilmalarni samarali loyixalashtirishning shartlaridan biri loyihalashtiruvchi tomonidan triggerning kо‘p turlarini bilish va ularni mohirona qurilmalarda qо‘llay olishidadir. Buning uchun triggerlarning vazifalarini, uning imkoniyatlarini, ishlash xususiyatlarini, qо‘llanish kо‘lamini о‘zi uchun aniq tasavvur qila bilish zarur, yaʻni trigger qurilmalarning turlanishi kerak. Bunday turlanish triggerlarni bir-biridan ajratishga imkon beruvchi eng muxim belgilarini, bajaradigan vazifalari va foydalanishdagi imkoniyatlari bо‘yicha aniq xususiyatlarini hisobga olishi kerak bо‘ladi. Triggerlarni turlanishi 5.7-chizmada keltirilgan.

5.7-chizma. Triggerlarning umumlashtirilgan turlari.

Turlanish asosiga quyidagi belgilar kiritilgan : sxemaning joriy etilish usuli; ishlashi bо‘yicha (vazifasi); triggerga axborotni yozish usuli; axborotni yozishdagi boshqarish usuli.