3. маъруза матни 1-боб. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг предмети ва унинг ўзига хос хусусиятлари

9-БОБ. Ижтимоий нормалар ва ҳуқуқ ....

9.1. Ижтимоий нормалар тушунчаси ва уларнинг таснифи....

9.2. Ҳуқуқ тушунчаси, моҳияти ва белгилари....
9.3. Ҳуқуқ функциялари ва тамойиллари....
9.4. Объектив ва субъектив маънодаги ҳуқуқ тушунчаси....

9.1. Ижтимоий нормалар тушунчаси ва уларнинг таснифи....

Маълумки, жамият – бу кишилар ўртасидаги ўзаро ҳаракатларнинг маҳсули, улар ҳаётининг маълум бир ташкилийлиги, моҳияти жиҳатидан кишилар ва уларнинг гуруҳлари ўртасидаги турли хил (иқтисодий, оилавий, маънавий, синфий, диний ва бошқа) муносабатлар ва алоқалар йиғиндисидир. Ижтимоий муносабатлар деганда жамиятда кишилар ўртасида юзага келадиган онгли, мақсадга йўналтирилган алоқалар тушунилади.

Ижтимоий муносабатлар – ижтимоий субъектлар ўртасидаги ҳаётий неъматларни тақсимлаш, моддий ва маънавий эҳтиёжларни қондириш юзасидан келиб чиқадиган алоқалардир. Ижтимоий муносабатларнинг қуйидаги турлари мавжуд: миллий, этник, гуруҳий, шахсий ва бошқалар.
Ҳар қандай жамиятда унинг аъзолари муносабатларини тартибга солиш жамият мавжудлигининг зарурий шартидир. Ижтимоий ҳаётда тартибга солиш – одамлар ва улар жамоалари хатти-ҳаракатларини белгилаш, ушбу хатти-ҳаракатларнинг доимийлиги ва ривожи учун зарур йўналишлар бериш, уни муайян бир қолипга тушириш, аниқ мақсадни кўзлаган ҳолда тартибга солиб бориш демакдир. Ижтимоий тартибга солиш икки хил – норматив ва индивидуал кўринишга эга. Норматив тартибга солиш умумий хусусиятга эга бўлиб, бунда нормалар (қоидалар) жамиятнинг барча аъзоларига ёҳуд унинг муайян қисмига тегишли бўлади. Шу ўринда норматив тартибга солишнинг юзага келиши – ижтимоий тартибга солишнинг энг муҳим бурилиш нуқталаридан бири бўлиб, унинг тараққиётида йирик сифат ўзгаришларини, туб бурилишларини бошлаб берганлигини алоҳида таъкидлаш жоиз.
Индивидуал тартибга солиш эса аниқ субъектга тааллуқли ҳисобланади, яъни тегишли тарзда ҳаракат қилиш учун берилган индивидуал буйруқдан иборат бўлади. Тартибга солишнинг ҳар икки тури бир-бири билан чамбарчас боғлиқ бўлиб, улар ўзаро бир-бирига таъсир қилади, бир-бирининг мавжудлигини тақозо этади.