|
13.3. Ҳуқуқий идеализм ва унинг сабаблари....
Ҳуқуқий идеализм – ҳуқуқнинг ижтимоий муносабатларга таъсир кўрсатиш имкониятларига ортиқча баҳо бериб юборилиши билан ажралиб турадиган ҳуқуқий онг ҳолатидир. Ҳуқуқий нигилизм ва ҳуқуқий идеализм битта илдиздан, яъни, ҳуқуқий билимсизликдан, ривожланмаган ва бузилган ҳуқуқий онгдан, сиёсий-ҳуқуқий маданият етишмаслигидан келиб чиқади.
Ҳуқуқий нигилизм ҳолатида қонунлар назар-писанд қилинмайди, улар очиқ-ойдин бузилади, ижро этилмайди, қадрланмайди, иззат-ҳурмат қилинмайди. Ҳуқуқий идеализмда эса аксинча, қонунларга барча муаммоларни бир зумда ҳал қилишга қодир мўъжизакор кучга эга бўлган ҳужжат сифатида қаралади.
Ҳуқуқий нигилизм жамият ҳуқуқий тараққиётининг тизимли ҳамда мақсадга мувофиқ ривожланишига жиддий хавф туғдирувчи ҳамда ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятнинг юксалишига тўсиқ бўлувчи салбий ҳодисалардан биридир.
Худди ҳуқуқий нигилизм каби ҳуқуқий идеа- лизм ҳам турли кўринишларга эга. Ҳуқуқий идеализмнинг асосий шакллари устида тўхталиб ўтамиз.
Биринчи шакл, қонунчиликнинг илдамлаб кетиши, яъни жамиятда ҳали юзага келиб улгурмаган ҳуқуқий муносабатларни тар- тибга солишга қаратилган нормалар. Жамиятдаги мавжуд объектив ва субъектив шарт-шароитларни ҳисобга олмаган ҳолда ҳуқуқий ҳужжатлар чиқариш уларнинг ижро этилмаслигига олибкелади.
Иккинчи шакл – юридик нормани рўёбга чиқариш учун реал механизмнинг йўқлигидан иборат. Агар қонун чиқаруви муайян норма ёки норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг амал қилиш механизмини батафсил тартибга соладиган органни кўрсатмаса, бундай норма қоғозда қолиб кетади. Пировард натижада ҳуқуқий тартибга солишга муҳтож бўлган ижтимоий муносабатлар қонун чиқарувчи томонидан кўрсатилади, бироқ ҳуқуқ орқали амалга оширувчи кўрсатилмаганича амал қилмайқолаверади. Қабул қилинган юридик нормаларнинг рўёбга чиқарилиши учун иқтисодий, сиёсий, ижтимоий-психологик шарт-шароит- ларнинг етарли даражада ҳисобга олинмаслиги ҳуқуқий идеали- змнинг учинчи шаклини ташкил этади. Қонун чиқарувчи юридик норма яратиш вақтида ушбу норма амал қилиши керак бўлган барча шарт-шароитларни ҳисобга олиши, ҳуқуқий ривожланиш тамойилининг тахминий таҳлилидан фойдаланиши керак. У бошқа мамлакатларнинг шу соҳадаги қонун чиқарувчи орган- ларининг тажрибасини ўрганиши, ҳуқуқни тартибга солишнинг муайян соҳасидаги фан ютуқлари ва ечимларни кўриб чиқиши ва шу асосда ҳақиқий амал қиладиган норма яратиши лозим.
Бугунги кунда мамлакатимизда ҳуқуқий нигилизм ҳолатларини олдини олиш масаласига устувор вазифа сифатида қаралмоқда. Уни мумкин қадар камайтиришнинг махсус воситаларига: қабул қилинаётган қонунларнинг лозим даражадаги сифатини таъминлаш, қонунийлик ва ҳуқуқ-тартиботни мустаҳкамлаш, суднинг ролини ошириш ва суд-ҳуқуқ ислоҳотларини амалга ошириш, аҳолини ҳуқуқий тарбиялаш, юридик таълим ва тарбияни давр талаблари билан мувофиқ ҳолатга келтириш кабилар киради. Шу билан бирга, ҳуқуқни муҳофаза қилиш тизими барча субъектларининг ҳуқуқий маданиятини янада юксалтириш бўйича изчил иш олиб бориш лозим бўлади. Бевосита мақсад – қонуний хулқ-атворга, шу жумладан фуқароларнинг қонуний хулқ-атвори, юристлар ва бошқа давлат хизматчиларининг ўз ваколатларини амалга ошириш жараёнида юридик аҳамиятга молик вазиятларда касбий фаоллигига эришишдир.
Шу жиҳатдан олганда, мамлакатимизда давлат идоралари, шунингдек, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ҳодимларининг ҳуқуқий саводхонлиги ва ҳуқуқий маданиятини юксалтириш мақсадида қатор институтлар ва марказлар фаол иш олиб бормоқда. Истиқлолнинг дастлабки кунлариданоқ шахсни ҳуқуқий онги ва маданиятини, унинг ҳуқуқий фаоллигини, ҳуқуқий таълим ва тарбия тизимининг мустаҳкам қонунчилик асосларини белгиловчи қатор норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинганлигини алоҳида қайд этиб ўтиш жоиз.
Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 13 июндаги ―Ёшларнинг ҳуқуқий таълимини такомиллаштиришнинг Комплекс дастури тўғрисида‖ги 296-сонли Қарори, 1997 йил 29 августда тасдиқланган ―Жамиятда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш Миллий дастури‖, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 29 майдаги ―Жамиятда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш миллий дастурини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида‖ги 235-сонли Қарори, Ўзбекистон Республикасининг ―Таълим тўғрисида‖ги Қонуни, ―Кадрлар тайёрлаш Миллий Дастури‖, Ўзбекистон Республикаси Президентининг ―Ҳуқуқий тарбияни яхшилаш, аҳолининг ҳуқуқий маданияти даражасини юксалтириш, ҳуқуқшунос кадрларни тайёрлаш тизимини такомиллаштириш, жамоатчилик фикрини ўрганиш ишини яхшилаш ҳақида‖ 1997 йил 25 июнь Фармони, ―Таълим-тарбия ва кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан ислоҳ қилиш, баркамол авлодни вояга етказиш‖ тўғрисидаги 1997 йил 6 октябрь Фармони, ―Ўзбекистон Республикаси Конституциясини ўрганишни ташкил этиш тўғрисида‖ги 2001 йил 4 январь Фармойиши, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг ―Вояга етмаган ишлари бўйича комиссиялар фаолиятини такомиллаштириш ҳақида‖ги 2000 йил 21 сентябрь Қарори шулар жумласидандир.
Жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этиш жараёнида олиб борилаётган ислоҳотлар ижтимоий муносабатларнинг, шу жумладан, шахс-жамият-давлат муносабатлари тизимининг мазмун ва моҳиятини муайян даражада ўзгаришига олиб келганлигини қайд этиш жоиз. Айниқса, давлат ва жамият ишларини бошқаришда фуқароларнинг иштироки доирасининг кенгаяётганлиги, бунда фуқаролик жамияти институтлари, яъни сиёсий партиялар, жамоат ташкилотлари, оммавий ахборот воситаларининг ҳам шахс сиёсий-ҳуқуқий фаоллигини кафолатловчи, ҳам давлат ҳокимияти ва мансабдор шахслар устидан жамоат назоратини ўрнатувчи тузилма сифатидаги ўрни ва аҳамияти ошиб бораётганлигини кузатиш мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |
